نمایندگی افزودنی های بتن : پیشرفتهایی که طی چند دهه اخیر در فناوری بتن بوجود آمده است، بیتردید با پیدایش افزودنیها، کاربرد آنها و نوآوریهای بسیار در این گستره ارتباط دارد. ریشه این پیوند را میتوان در دستیابی به برتریهای فنی در خواص و مشخصات بتن، تسهیل در اجرای آن و صرفهجویی در انرژی، نیروی کار و … شناسایی کرد.
کشف، تولید و مصرف مواد افزودنی در بتن، محصول نیازهای فنی و اجرایی است. زیرا کاربرد این مواد به دلیل ساختارهای شیمیایی متفاوت و متنوعی که دارند، علاوه بر تأمین تسهیلات اجرایی در کارهای بتنی موجب دستیابی به برتریها و امتیازات فنی جدیدی در خواص اصلی بتن تازه و سخت شده میشوند که حصول آنها از طریق روشهای معمول و متداول طرح و اجرای بتن امکانپذیر نبوده و اگر باشد، از نظر اقتصادی به صرفه نیست.
اندیشه تحقیق و مطالعه درباره افزودنیها، بعد از کشف و تولید صنعتی سیمان در نیمه دوم قرن نوزدهم و شناخت ترکیبات و فرایند هیدراسیون سیمان، ابتدا در مراکز علمی، پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت و بتدریج کاربرد آنها در عملیات اجرایی رواج یافت.
افزودنیهای شیمیایی متداول مصرفی در بتن، شامل روانکنندهها، زودگیرکنندهها، دیرگیرکنندهها و حبابهواسازها در نخستین سالهای دهه سوم قرن بیستم اختراع شدند. قدیمیترین مأخذ علمی و فنی معتبر نشان میدهد که روانکنندهها بر پایه نفتالینفرمالدئیدسولفونات، اولین ترکیب آلی است که در سال 1932 توسط یک شرکت آمریکایی اختراع و ثبت شد و در طول سالهای 40-1930، مصرف روانکنندههای دیگر که اساس آنها لیگنوسولفوناتها بودند رواج یافت و در حدود سالهای 1950 به بعد مشتقات آلی دیگری نظیر هیدروکسیکربوکسیلیکها، اسیدهای چرب و ترکیبات پلیمری نیز رواج یافتند. بعضی از مواد افزودنی نیز مانند حباب هواسازها، بصورت اتفاقی با مشاهده و بررسی دوام بعضی رویههای بتنی در شمال آمریکا کشف شد. برخی از این سطوح بتنی دوام بهتری داشتند و آزمایشها نشان داد که در تهیه سیمان آنها، از چربیهای حیوانی به منظور کمک به عملیات سایش و آسیاب کردن کلینکر استفاده شده است. بررسیهای بیشتر نشان داد که این سیمانها به دلیل تولید حبابهای هوا موجب افزایش دوام بتن شدهاند.
انتشار گزارشهای علمی و تحقیقاتی و آزمایشگاهی و مقالات فنی ویژه افزودنیهای شیمیایی و بررسی اثرات آنها روی خواص بتن، توسط مجامع و مراکز تخصصی بتن در سالهای دهه 40 میلادی آغاز شد که میتوان به نخستین گزارش تفصیلی کمیته فنی شماره 212 مؤسسه ACI در سال 1944 و اولین گردهمایی بینالمللی ASTM، با عنوان اثر افزودنیهای کاهنده آب و کنترل گیرش روی خواص بتن در سال 1959 اشاره کرد و در واقع متعاقب این گردهمایی، مؤسسه ASTM، استاندارد افزودنیهای شیمیایی بتن را با شماره C494 در سال 1962 تدوین نمود، اگر چه این مؤسسه در سال 1948 آییننامه افزودنیهای حبابهواساز بتن را نیز تدوین کرده بود.
با بررسی مقالات ارائه شده در کنفرانسهای بینالمللی و مجلات معتبر، به راحتی میتوان گفت که امروزه در کشورهای صنعتی مانند ژاپن، آلمان و …، بیش از 90 درصد بتنها با استفاده از این مواد ساخته میشوند.
با توجه به اينكه تولید سیمان در سال 2008 در جهان حدود 5/2 میلیارد تن برآورد شده است، با فرض اين كه در حدود 50 درصد بتنهای تولیدی در جهان از مواد افزودنی استفاده شده باشد و با تخمین مقدار مصرف این مواد حدود 1 درصد وزنی سیمان، تولید و مصرف افزودنیها بیش از 10 میلیون تن برآورده میشود.
با توجه به مزایای مطلوبی که این مواد در ساخت بتنهای بادوام ایفا میکنند، شناخت اثرات آنها و نحوه مصرف صحیح آنها مورد لزوم مینماید. همچنین با توجه به مقدار مصرف آن و پتانسیل تولید آن در کشور میتواند بعنوان یک کالای صادراتی با ارزش افزوده مناسب مطرح گردد.
لازم به ذکر است در این راهنما، لفظ افزودنی به عنوان افزودنی شیمیایی اطلاق میشود.
1-2- هدف و دامنه کاربرد
هدف از تدوین این دستورالعمل، آشنایی با اصلیترین مواد افزودنی مورد مصرف در بتن و نحوه مصرف صحیح آنها و ارائه ویژگیها و الزامات این افزودنیها طبق استانداردهای معتبر است. در این خصوص سعی شده است که استانداردهای معتبر مربوطه نیز تا حد امکان با یکدیگر مقایسه گردند. همچنین در این دستورالعمل نحوه کنترل کیفی تولید و نمونهبرداری از محصول جهت انجام آزمایشهای تطابق ارائه شده است.
1-3- تعريف
افزودنیها علاوه بر اینکه از نظر تغییراتی که در خواص و کیفیت بتن ایجاد میکنند، مورد توجه آییننامهها و دستورالعملها و استانداردهای ملی و بینالمللی میباشند، بلکه از دیدگاه فرهنگ واژههای فنی و تخصصی رایج در فناوری بتن نیز، با مفاهیم مشخص و استاندارد شده تعریف و طبقهبندی میشوند.
کمیته 116 مؤسسه ACI، افزودنیها را شامل مواد و ترکیباتی که افزون بر سیمان، آب، مصالح سنگی و الیاف به بتن، ملات یا دوغاب برای تأمین خواص معین و مشخص جهت مصارف مختلف در هنگام اختلاط اضافه میشود، تعریف کرده است.
نمونه دیگر تعریف استانداردشده افزودنیهای بتن را میتوان در آییننامه 2787 استاندارد BS جستجو کرد که ضمن تعریف مشابهی به شرح بالا، هدف از کاربرد این مواد را اصلاح مورد نظر در یک یا چند خاصیت بتن ارائه کرده است.
همچنین طبق استاندارد ASTM C125، افزودنیها، به موادي غير از آب، سنگدانه، سيمان هيدروليکي و الياف گفته ميشود که در هنگام اختلاط و يا درست قبل از اختلاط به بتن يا اجزاء آن اضافه ميشود تا خاصيت جديدي را در بتن خميري یا سخت شده بوجود آورد.
به نظر میرسد سادهترین و جامعترین تعریف افزودنیهای بتن را استاندارد EN934-2 و استاندارد 2930 ملی ایران (ISIRI 2930)[1]، اینگونه بیان کرده که: افزودنیها، مواد شیمیایی محلول در آب هستند (به ندرت به صورت پودر هستند) که به بتن در حین ترکیب، به مقدار کمتر از 5% وزنی ماده سیمانی، برای اصلاح خواص بتن در حالت تازه و سخت شده، اضافه میگردند.
با این تعاریف معلوم است که در صورتيكه اين مواد در كارخانه سيمان يا در توليد سنگدانه و يا در هنگام تامين آب در مواد اوليه يا محصول نهايي وجود داشته باشد و يا با آنها مخلوط شود، در دسته افزودنيها جای نمیگیرند و معمولاً به نام مواد مضاف (افزونه) شناخته میشوند. همچنين در صورت استفاده از موادي براي ايجاد پوشش سطحي بتن يا چسباندن دو بتن سخت شده به يكديگر یا درزگيري و يا بكارگيري مواد نفوذگر در بتن نمي توان آنها را افزودني ناميد. الياف مختلف مصرفي در بتن نيز از دايره تعريف افزودني خارج است.
1-4- اهداف تشريحي و تفصيلي کاربرد افزودنیها
براي درك بهتر نیاز به مصرف افزودنيها در بتن و ملات، لازم است اصلیترین اهداف کاربرد آنها در بتن را ذكر نماييم.
1-4-1- تغيير خواص بتن و ملات تازه (خميري)
اين موارد شامل خواص زير ميباشد:
– تغيير در زمان گيرش اعم از گيرش سريعتر، گيرش كندتر و يا گيرشهاي آني و يا کنترل زمان گيرش شامل گيرش اوليه و نهايي
– تغيير در رئولوژي[2] بتن و ملات مانند افزايش كارايي (رواني، تراكمپذيري و قابليت جايدهي و پرداخت) و افزايش و يا كاهش لزجت بتن
– تغيير وزن مخصوص بتن تازه، عمدتاً در جهت كاهش آن
– تغيير در خواص جمعشدگي خميری، عمدتاً در جهت كاهش آن
– افزايش يا كاهش چسبناكي بتن و ملات
– حفظ كارايي در طول زمان در بتن و ملات، همچنین جلوگيري از كاهش شديد اسلامپ در طول زمان
– حفظ و نگهداري آب براي پس ندادن آن به آجر، سنگ و يا بتن و ملات سخت شده و كاهش آب ناشي از تبخير از سطح بتن و ملات
1-4-2- تغيير خواص بتن و ملات سخت شده
اين موارد شامل خواص زير است:
– افزايش سرعت هيدراسيون و کسب سريعتر مقاومت
– کاهش سرعت هيدراسيون و كاهش سرعت گرمازايي ناشی از آن
– كاهش نفوذپذيري بتن و ملات در برابر هوا، آب و يون كلريد يا ساير مواد مهاجم محلول در آب
– افزايش دوام بتن يا ملات در شرايط محيطي مختلف مانند چرخههای متوالی یخزدن و آب شدن، حمله سولفاتها، واكنشزايي سنگدانهها با قلياييها، سايش، ضربه و غيره
– ايجاد خلل و فرج در بتن و ملات سيمان با استفاده از مواد حبابزا و کفزا و سبک کردن بتن
– ايجاد انبساط جزئي يا كاهش جمعشدگي بتن يا ملات سخت شده
– افزايش كيفيت اتصال خمير سيمان به سنگدانه در بتن یا ملات
– كاهش نفوذ و جذب آب مويينه در بتن يا ملات
– كاهش شدت خوردگي ميلگردهاي بتن و يا ايجاد تاخير در شروع خوردگي آنها
1-5- انواع افزودنیهای بتن و تعریف اجمالی آنها
1-5-1- روانکنندهها/ کاهندههای معمولی آب
ماده افزودنی که بدون تغییر روانی، مقدار آب مخلوط بتن را کاهش میدهد یا بدون تغییر مقدار آب، اسلامپ و روانی را افزایش میدهد یا هر دو اثر را بطور همزمان ایجاد میکند.
1-5-2- فوقروانکنندهها/ فوقکاهندههای آب
ماده افزودنی که بدون تغییر روانی، مقدار آب مخلوط بتن را به میزان قابل ملاحظهای کاهش میدهد یا بدون تغییر مقدار آب، اسلامپ و روانی را به میزان قابل ملاحظهای افزایش میدهد، یا هر دو اثر را بطور همزمان ایجاد میکند.
بعضی از انواع این مواد حتی میتوانند به میزان 20 تا 30 درصد کاهش آب را در مخلوط ممکن کنند. کاربرد این افزودنیها گاه میتواند منجر به کاهش سریع کارایی گردد.
1-5-3- دیرگیرکنندهها (کندگیرکنندهها)
ماده افزودنی دیرگیرکننده، زمان گیرش بتن و تغییر حالت مخلوط از خمیری به سخت را افزایش میدهد. افزودنیهای دیرگیرکننده، سرعت واکنش بین سیمان و آب را کاهش میدهند و مدت زمانی را که مخلوط از حالت پلاستیکی به حالت سخت تبدیل میشود به تأخیر میاندازند.
1-5-4- تسریعکنندهها (زودگیرکنندهها)
تسریعکنندهها، سرعت واکنش بین سیمان و آب را افزایش میدهند و بنابراین زمان تغییر حالت مخلوط از حالت پلاستیک به حالت سخت (زمان بین گیرش اولیه بتن و سختشدن آن) یا زمان کسب مقاومت سنین اولیه را کاهش میدهند.
همچنین بعضی از تسریعکنندهها، بدون تأثیر روی زمان گیرش، روند کسب مقاومت بتن را تسریع میکند که به عنوان تسریعکنندهسختشدگی شناخته میشوند.
1-5-5- حبابزاها (حبابسازها)
این مواد افزودنی باعث ایجاد حبابهای ریز و یکنواخت هوا در داخل بتن میشود که بعد از سخت شدن نیز باقی میمانند. افزودنیهای حبابزا (حبابساز) اجازه میدهند تا مقدار کمی حباب هوا بصورت کنترل شده و یکنواخت در حین فرآیند اختلاط در بتن پخش شود. حبابسازها معمولاً برای افزایش مقاومت بتن در برابر یخزدن و ذوبشدن متوالی استفاده میشوند. این مواد میتوانند اثراتی مانند کاهش آبانداختگی و افزایش چسبندگی و کمک به کاهش تهاجم فیزیکی نمک (تبلور نمک) داشته باشد. همچنین این مواد نفوذپذیری بتن را کاهش میدهند و حرکت نم موئینه را مهار مینمایند.
1-5-6- افزودنیهای آببندکننده (ضد آب) (کاهنده میزان جذب آب)
افزودنیهای ضدآب، جذب موئینه بتن یا ملات سخت شده را کاهش میدهند.
این نوع افزودنیها به 2 دسته تقسیم میشوند:
1) ضد آبهای کاهنده نفوذ که اندازه سوراخ موئین و پیوستگی آنها را داخل خمیر سیمان کاهش میدهند. این امر معمولاً با کاهش مقداری از آب آزاد مخلوط همراه با بستن بعضی لولههای موئین اتفاق میافتد. این افزودنیها حتی در فشار آب زیاد هم مؤثرند و انتشار گازها و یونهای مهاجم را در بتن کاهش میدهند. همچنین این افزودنیها به کاهش تهاجم فیزیکی نمک (تبلور) کمک مینمایند.
2) ضد آبهای آبگریز، سوراخهای موئین در بتن را با مواد دافع آب میپوشانند. این امر مکش سوراخهای موئین در بتن را کاهش داده و به طور قابل توجهی، جذب آب بتن یا ملات را کاهش میدهد. این افزودنیها، فقط در فشار آب کم مؤثرند و مقاومت کمی در برابر انتشار گاز یا یونهای مهاجم دارند (معمولاً به همراه ضد آبهای کاهنده نفوذ یا با فوقکاهنده آب استفاده میشوند تا اثرات کاهش جذب آب را بهینه کنند).
لازم به یادآوری است که اگرچه کاهندههای جذب آب عملکرد بتن را بهبود میبخشند ولی از نفوذ آب در ترکها یا درزهای آببندینشده که راههای معمول نفوذ آب در سازهها هستند جلوگیری نمیکنند.
1-5-7- افزودنیهای نگهدارنده آب
ماده افزودني كه با كاهش آب انداختگي ميزان از دست دادن آب داخل بتن را كاهش ميدهد.
1-5-8- افزودنیهای چند کاره (چند منظوره)
افزودنیهای چندکاره یا چندمنظوره روی تعدادی از خواص مخلوط در حالت تازه یا سخت شده، از طریق ترکیب دو یا تعداد بیشتری از موارد ذکر شده در بندهای قبلی تأثیر میگذارند. دو نوع معمول و متداول این افزودنیها عبارتند از:
1-5-8-1-افزودنیهای روانکننده (کاهنده آب) و دیرگیرکننده
این نوع افزودنیها مصرف قابل توجهی بخصوص در شرایط محیطی گرم دارند. با استفاده از این نوع افزودنی میتوان ضمن کاهش مقدار آب و یا افزایش روانی، در زمان گیرش نیز تأخیر ایجاد کرد تا پس از انتقال و در حین ریختن، باز هم بتوان اسلامپ مناسبی برای بتنریزی در محل را داشت. این مدت معمولاً حدود 1 ساعت بعد از اختلاط بتن است. خاصیت دیرگیرکنندگی از سفت شدن زودرس بتن در حین انتقال و همچنین از درز بین بتنریزیهای متوالی جلوگیری میکند. این مواد به عنوان کاهنده آب نیز استفاده میشوند و معمولاً سبب 12-5 درصد کاهش آب در کارایی یکسان با مخلوط شاهد میگردند.
1-5-8-2-افزودنیهای فوقروانکننده / فوقکاهندههای آب و دیرگیرکننده
این افزودنیها نقش مشابهی با روانکنندههای دیرگیرکننده دارند، ولی کارایی اولیه آنها بیشتر است و سبب نگهداری کارایی به مدت بیشتر با وجود آب کمتر میشود. همچنین میتوانند زمان حفظ کارایی را افزایش داده و کاهش آب را بدون دیرگیرکنندگی زیاد افزایش دهند.
1-5-9- افزودنیهای خاص
1-5-9-1- افزودنیهای بازدارنده خورندگی
بازدارندههای خورندگی بیشتر شامل بازدارندههای آندی که معمولاً بر پایه کلسیم نیتریت هستند و انواع کاتیونی و کاتیونی/ آندی که معمولاً بر پایه مشتقات آمینی هستند، میباشند. این افزودنیها مقاومت میلگردها در برابر حمله خوردگی ناشی از تهاجم کلرید را افزایش داده و باعث افزایش عمر مفید سازه میشوند.
1-5-9-2- افزودنیهای کفزا
این نوع افزودنیها جهت ایجاد کف تشکیل شده از حبابهای کوچک پایدار به کار میروند. این افزودنیها برای ساخت بتنها و یا ملاتهای سبک با دانسیته کم و یا ساخت قطعات بنایی سبک غیرباربر کاربرد دارند. مقاومت فشاری این نوع قطعات کم است و از آنها به عنوان جداکنندهها، سطوح عایق و پرکننده استفاده میشود.
1-5-9-3- افزودنیهای پلیمری
این افزودنیها بر پایه امولسیونهای پلیمری مانند پلیوینیلاستات، استایرنبوتادین یا استایرناکریلیک هستند. افزودنیهای پلیمری، معمولاً در مخلوطهای ملاتی برای کفها، پلاسترها یا تعمیرات استفاده میشوند. این افزودنیها میتوانند مقاومت کششی و خمشی را بهبود بخشیده و امکان خودعملآوری بتن یا ملات و با چسبندگی زیاد را فراهم نمایند. آنها همچنین کاهندههای قوی آب هستند که این به پلیمر کمک میکند تا خواصی مانند ضد آب بودن را به بتن دهد. اگرچه باید اشاره شود که بعضی از انواع پلیمر در شرایط مرطوب نرم یا هیدرولیز میشوند و بنابراین انواع مناسبی برای کاربرد مورد نظر باید انتخاب شوند.
1-5-9-4- افزودنیهای کمکپمپاژی
افزودنیهای کمکپمپاژی برای بهبود چسبندگی بتن و کاهش جدایی و مسدود شدن لولههای پمپاژ طراحی میشوند و فشار پمپ کردن را کاهش میدهند.
1-5-9-5- افزودنیهای دیرگیرکننده جهت ملاتهای آماده مصرف
عمدتاً در کارهای بنایی به منظور چیدن آجر استفاده میشوند. ملاتهای آماده مصرف دارای افزودنی دیرگیرکننده، در مدت زمان طولانیتر قابل استفاده هستند. پایه ترکیب شیمیایی افزودنیهای مورد مصرف در این ملاتها معمولاً از دیرگیرکنندههای ذکر شده در بند 1-5-3 است.
1-5-9-6- افزودنیهای بتن بدون اسلامپ
افزودنیهایی هستند که مصرف آنها در ساخت بتنهای بدون اسلامپ (که در قطعات پیشساخته استفاده میشوند)، باعث میشود تا بدون ایجاد روانی، تراکم به راحتی صورت گیرد.
1-5-9-7- افزودنیهای مورد مصرف در بتنریزی زیر آب (مواد ضد آبشستگی)
این نوع افزودنیها، برای افزایش چسبندگی و کاهش شسته شدن در بتنهای با کارایی زیاد که برای بتنریزی در زیر آب (توسط پمپ یا سطح شیب دار) استفاده میشوند، بکار میروند. این افزودنیها به جلوگیری از جدایی در حین جایدهی بتن کمک میکنند و اثرات جذر و مد و فعالیتهای موج را در حین سختشدن بتن کاهش میدهند.
1-6- اصطلاحات رایج در فرهنگ افزودنیها
1-6-1- مواد افزودنی بتن
مواد افزودنی بتن موادی هستند که علاوه بر آب، سیمان و سنگدانه به مقدار جزئی، حداکثر پنج درصد وزنی سیمان، در زمان اختلاط به بتن اضافه میشوند و موجب اصلاح برخی از خواص بتن تازه یا سخت شده میشوند.
1-6-2- عملکرد
قابلیت یک ماده افزودنی برای ایجاد خواص لازم بدون اثرات زیانآور
1-6-3- عملکرد اصلی افزودنیهای چند منظوره
یکی از عملکردهای ماده افزودنی چند منظوره که توسط تولید کننده به عنوان عملکرد اصلی مشخص شده است.
1-6-4- عملکرد ثانویه افزودنیهای چند منظوره
عملکردهای دیگر ماده افزودنی چند منظوره که علاوه بر عملکرد اصلی آن مشخص شده است.
1-6-5- مقدار مصرف
ميزان مصرف افزودنيهاي ملات و بتن به صورت درصد وزني نسبت به وزن سيمان مورد مصرف در طرح مخلوط بيان ميشود. شركتهاي تولیدکننده افزودنيها، گاه در مورد افزودنيهاي مايع، ميزان مصرف را به صورت حجم افزودني بر حسب ليتر يا ميلي ليتر به ازاي هر 100 كيلوگرم سيمان ارائه ميدهند.
1-6-6- شكل توليد
افزودنيهاي بتن و ملات به شكل پودر جامد، سوسپانسيون يا محلول عرضه ميگردد.
1-6-7- شكل مصرف
در مورد افزودنيها، شكل مصرف آنها در بتن و ملات معمولاً بصورت پودری يا محلول است. افزودنيهايي كه به شكل محلول يا سوسپانسيون مصرف ميشود، توزيع مناسبتري در مخلوط دارند بويژه اينكه غلظت آنها كم و مقدار مصرف محلول يا سوسپانسيون بيشتر باشد.
1-6-8- میزان مصرف مجاز
میزان مصرف ماده افزودنی، برحسب وزن سیمان که توسط تولید کننده مشخص میشود.
1-6-9- حداکثر میزان مصرف توصیه شده
حداکثر میزان مصرف توصیه شده توسط تولید کننده میباشد.
1-6-10- شرايط و نحوه مصرف
در بسیاری از افزودنيها، زمان ريختن آن در مخلوطكن (قبل يا بعد از ريختن آب يا ساير اجزا) ميتواند تاثيرگذار باشد.
1-6-11- اثر متقابل (تداخل يا اندركنش)
برخي افزودنیها در صورت مصرف توأم، ممكن است تاثير يكديگر را خنثي و يا خاصيت منفي جديدي را بوجود آورند. لذا انجام آزمايش آنها در صورت مصرف توأم و كنترل اندركنش احتمالي آنها ضروري است. برخي اوقات تولیدکنندگان در اين موارد تذكراتي را به مصرفكننده ارائه ميدهند.
1-6-12- رنگ
افزودنيها ممكن است داراي رنگ خاصي باشند و يا بدليل سهولت تشخيص از يكديگر با رنگدانه خاص به رنگ معيني در آيند. رنگ مواد در بروشور مشخص مي گردد و گاه تغيير رنگ آن نشانهاي بر فساد و غيرقابل مصرفبودن آن مي باشد. افزايش رنگدانه يا مواد رنگي، گاه براي مشكل كردن تشخيص جنس و تركيب افزودني است.
1-6-13- غلظت
در مورد افزودنيها، تنوع غلظت ميتواند عاملي براي تفاوت تأثير آنها باشد. هر چند مصرف مواد رقيقتر بدليل توزيع و اختلاط بهتر ترجيح دارد، اما مسلماً هزينههاي بستهبندي و حمل را افزايش ميدهد و طبيعتاً مقدار مصرف آن بايد بيشتر باشد.
1-6-14- نحوه نگهداري و انبار كردن
كارخانههاي سازنده افزودني، شرايط و نحوه نگهداري و انباركردن را مشخص میكنند. دما، رطوبت و همچنین تابش مستقيم آفتاب از جمله اين موارد هستند.
1-6-15- تاريخ انقضاي مصرف
در مورد افزودنيها، زمانی را پس از توليد، به عنوان تاریخ انقضاء مصرف مشخص ميكنند. مسلماً اگر شرايط مناسب نگهداري يا انبار كردن فراهم نشود، اين مدت كوتاهتر خواهد شد.
1-6-16- اسيدي يا بازي بودن
در مورد افزودنيها، مقدار pH آنها در بروشور مربوطه قيد مي شود و گاه تغيير كيفيت آنها با اين پارامتر مشخص مي گردد.
1-6-17- بتن و ملات شاهد و آزمایش
به بتن و ملات ساخته شده بدون ماده افزودنی که برای مقایسه با بتن یا ملات حاوی ماده افزودنی (بتن و ملات آزمایشی)، به منظور تعیین اثرات ایجاد شده توسط ماده افزودنی و انطباق با ویژگیهای استاندارد ساخته میشود، اطلاق میگردد..
1-6-18- خواص جنبي
گرچه برخي افزودنیها ممكن است اثر مناسبی روی یک ویژگی بتن داشته باشند، اما ممکن است خواص جنبي مفيد يا مضري را نیز دارا باشند. لذا در انتخاب و مصرف افزودنیها باید به این خواص جنبی کاملاً آگاه بود.
1- استاندارد 2930 ملی ایران (ویرایش جدید) برگرفته از استاندارد EN934-2 است.
[2] Rheology
فصل دوم
انواع افزودنیها و اثرات آن بر خواص بتن و توصیههای اجرایی مصرف آنها
2-1 روانکنندههای معمولی (کاهندههای آب معمولی)
2-1-1- تعریف
روانکنندههای (کاهندههای آب) موادی هستند که میتوانند مقدار آب لازم مخلوط بتن را برای رسیدن به یک کارایی معین در مقایسه با بتن شاهد کاهش دهند. همچنین قادر هستند مقدار کارایی مخلوط را بدون نیاز به تغییر در نسبت آب به سیمان افزایش دهند. این افزودنیها، کیفیت بتن را برای رسیدن به یک مقاومت مشخصه و با مقدار سیمان کمتری بهبود میبخشند. همچنین این مواد، خواص بتنهای دارای سنگدانههای با کیفیت پایینتر را بهبود میبخشند و بتنریزی در شرایط سخت را سهلتر میکنند.
2-1-2- مقدمه
از دهه 30 میلادی، مواد روانکننده و خواص آن در بتن شناخته شدند و قبل از رواج کاربرد این مواد در بتن، امکان تغییر کارایی بتن فقط با تغییر مقدار آب و نسبت آب به سیمان متصور بود. اگر عیار سیمان ثابت نگه داشته شود، با افزایش مقدار آب کارایی زیاد میگردد، اما افزایش نسبت آب به سیمان کاهش مقاومت و دوام بتن را به همراه خواهد داشت. همچنین در صورت ثابت نگه داشتن نسبت آب به سیمان، باید عیار سیمان هم زیاد شود که در این حالت نیز افزایش سیمان در مخلوط باعث مشکلاتی مانند جمعشدگی زیاد، گرمازایی و … میگردد. با شناخت مواد روانکننده و رواج مصرف آن تحول بزرگی در صنعت بتن رخ داد و افزایش کارایی بتن بدون تغییر در نسبت آب به سیمان و دستیابی به مقاومت و دوام مناسب امکانپذیر شد.
2-1-3- ترکیب
اصلیترین مواد مورد مصرف و افزودنیهای روانکننده (کاهنده آب) عبارتند از:
- اسیدهای لیگنوسولفونیک و نمکهای آنها
- اسیدهای لیگنوسولفونیک اصلاح شده و مشتقات آنها و نمکهای این اسیدها
- اسیدهای هیدروکسیلات کربوکسیلیک و نمکهای آنها
- اسیدهای هیدروکسیلات کربوکسیلیک اصلاح شده و مشتقات آنها و نمکهای این اسیدها
- موادی مانند نمکهای روی، فسفاتها، کلرایدها، کربوهیدراتها، پلیساکاریدها و ترکیبات قندی
- ترکیبات پلیمری، مشتقات ملامین، مشتقات نفتالین
2-1-4- مکانیزم عملکرد
سیستم خمیر سیمان، معمولاً به شکل تودههای ذرات جامد است که تمایل دارد به شکل زنجیرههای خوشهای شکل متراکم درآید. با افزودن مواد روانکننده (کاهنده آب) نیروی جذب بین این ذرات کاهش مییابد و در نتیجه زنجیرهها شکسته میشوند و ذرات قابلیت حرکت بیشتری مییابند و مخلوط روانتر میگردد.
2-1-5- عوامل مؤثر در مکانیزم عملکرد
2-1-5-1- نوع، ترکیب و مقدار مصرف
اثرات مواد متفاوت و انواع افزودنیهای روانکننده (کاهنده آب) بستگی به ترکیب شیمیایی آنها دارد. همچنین غلظت آنها نیز عامل مؤثری در عملکرد این مواد است. مقدار بیشتر این مواد نیز اثر روانکنندگی و کاهندگی آب بیشتری خواهد داشت. گرچه مقدار بیش از اندازه ممکن است گاهی نه تنها اثر بیشتری نداشته باشد بلکه باعث اثرات جانبی مانند افزایش احتمال آب انداختگی، جدا شدگی و یا دیرگیری شدید گردد.
2-1-5-2- نوع و مقدار سیمان
ترکیب شیمیایی و مشخصات فیزیکی سیمان نیز ممکن است بر روی عملکرد ماده افزودنی روانکننده تأثیر بگذارد. تحقیقات نشان داده است نسبت C3A به C3S و همچنین مقدار C3A بر روی تأثیر مواد افزودنی روان کننده مؤثر است. همچنین مواد پوزولانی مانند سربارهها، خاکستر بادی و دوده سیلیس در مقایسه با سیمان معمولی نیاز به مصرف بیشتری از این مواد جهت رسیدن به یک اسلامپ معین دارند.
2-1-5-3- نوع سنگدانهها
در بعضی موارد، دانهبندی، شکل، بافت و خواص فیزیکی و ترکیبات معدنی سنگدانهها ممکن است بر روی عملکرد این مواد اثر داشته باشند.
2-1-5-4- دما
دمای هوا و دمای ساخت بتن بر روی عملکرد این مواد تأثیر دارد، لذا قبل از مصرف آن باید مقدار دقیق مصرف آنها در شرایط محیطی واقعی تعیین گردد.
2-1-6- اثرات مصرف
2-1-6-1- اثر بر روی خواص بتن تازه
الف) مقدار هوای بتن
بعضی از انواع روانکنندهها بسته به غلظت و نوع ترکیب در حدود دو الی شش درصد هوا وارد بتن میکند، در عین حال مقادیر بیشتر ورود هوا نیز گزارش شده است. مقدار هوای قابل ورود به بتن با تغییر ترکیب نسبت اجزای بتن قابل کنترل است.
ب) وزن مخصوص
در صورت استفاده از این مواد بعنوان افزودنیهای کاهنده آب، وزن مخصوص بتن میتواند افزایش یابد.
ج) کارایی
استفاده از افزودنیهای روانکننده باعث افزایش کارایی مخلوط بتن با حفظ نسبت آب به سیمان میگردد. همچنین با کاهش مقدار آب در مخلوط میتوان به یک اسلامپ مشابه با مخلوط بتن دست یافت.
د) آب انداختگی
در صورت مصرف این مواد بعنوان مواد کاهنده آب، آب انداختگی کاهش مییابد. در صورت استفاده از این مواد بعنوان روانکننده، اگر نسبتهای اجزاء مخلوط بتن مناسب انتخاب نشده باشد و یا دانهبندی سنگدانهها مناسب نباشد، احتمال افزایش آب انداختگی وجود دارد.
همچنین افزودنیهای کاهنده آب از نوع اسیدهای هیدروکسیلات کربوکسیلیک تمایل به آب انداختگی دارند و لذا استفاده از آنها در بتنهای با اسلامپ زیاد، دقت زیادی میطلبد. افزودنیهای با پایه لیگنوسولفوناتها عملکرد بهتری دارند، زیرا خاصیت هوازایی نیز دارند که باعث کنترل آبانداختگی میشود. در مقدار معمول مصرف این نوع افزودنیها (از نوع lignin) مقدار هوا در بتن حدود 1 تا 2 درصد افزایش مییابد.
ه) سرعت افت اسلامپ
سرعت افت اسلامپ با افزودن مواد افزودنی روانکننده/كاهنده آب ممکن است افزایش یابد. به همین دلیل بهتر است این مواد در کارگاه افزوده شوند. مدت زمان کارکردن با بتن به عوامل زیادی بستگی دارد که میزان مصرف این مواد، استفاده از سایر مواد افزودنی، مشخصات سیمان، نسبت آب به سیمان، درجه حرارت بتن و مدت زمان مخلوط شدن بتن در هنگام افزودن این مواد را شامل میشود.
کلیه بتنهای حاوی افزودنی کاهنده آب، معمولاً اسلامپ خود را در مقایسه با بتن شاهد به سرعت از دست میدهند. همچنین بسیاری از افزودنیهای کاهنده آب تمایل به دیرگیرکردن بتن دارند.
2-1-6-2– اثر بر روی خواص بتن سخت شده
اگر نسبت آب به سیمان و رواني بتن و ملات را ثابت نگه داريم، با توجه به خاصيت کاهش آب که توسط اين مواد ايجاد ميشود، ميتوان عيار سيمان را به همان نسبت کاهش داد. لذا جمعشدگي و احتمال ترکخودگی در مرحله خميري و همچنین در بتن سختشده نيز کاهش مييابد. اين کاهش عيار سيمان در واقع باعث افزايش مقاومت و پايايي بتن و کاهش نفوذپذيري بتن میشود.
علاوه بر اين ممکن است کاهش عيار سيمان به عنوان يک هدف براي کاهش گرمازايي بتن باشد و يا يک هدف اقتصادي محسوب گردد.
2-1–7– نحوه مصرف
مقدار مصرف افزودنیهای روانکننده (کاهنده آب) باید مطابق توصیههای تولیدکننده باشد. مقدار مصرف معمول این مواد با توجه به نوع و ترکیب شیمیایی آنها حدود 2/0 تا 1 درصد وزنی سیمان است.
افزودنیهای روانکننده (کاهنده آب) هم به شکل مایع و هم به شکل پودری وجود دارند. معمولاً توصیه میشود تا این مواد بصورت مایع در بتن استفاده شوند و اگر بصورت پودری هستند توسط مقداری از آب طرح مخلوط بصورت مایع درآیند. با توجه به مقدار کم مصرف آنها، باید تجهیزات اختلاط و نحوه مصرف طوری باشد که مواد کاملاً مناسب و دقیق و یکنواخت در مخلوط پخش شوند. روش ساده و مناسب مصرف این مواد اضافهنمودن در پایان مراحل اختلاط میباشد.
یکی از بهترین روشهای مصرف این مواد جهت اطمینان از پخش یکنواخت آن در مخلوط به این صورت است که پس از اختلاط اولیه سیمان، سنگدانه و 50 تا 70 درصد آب، ماده افزودنی به مابقی آب لازم اضافه گردد و سپس به مخلوط اضافه شود. نحوه چگونگی افزودن مواد روانکننده (کاهنده آب) ممکن است باعث شود تا در مخلوطهای بتن با نسبتهای اجزای مشابه، روانی متفاوتی بدست آید. مصرف بیش از اندازه افزودنی روان کننده (کاهنده آب) ممکن است باعث تأخیر زیاد در زمان گیرش، کاهش مقاومت اولیه و افزایش مقدار هوای بتن شود.
2-1-8- توصیههاي مصرف
– جهت کنترل انطباق، آزمایشهای اثبات و تأیید افزودنیهای مایع باید انجام گیرد. آزمایشهای شناسایی شامل مقدار کلرید و قلیایی، مقدار مواد جامد، pH و طیفسنجی مادون قرمز است.
– در مواردی که افزودنیهای کاهنده آب دارای خاصیت دیرگیری هستند، ترکخوردگی در اثر خیز بار مرده در طول بتنریزی بسیار محتمل است، لذا مسائل مربوط به عملآوری و محافظت، بعلت پتانسیل جمعشدگی و آبانداختگی این مواد باید بسیار مورد توجه قرار گیرد.
2-2- فوقروانکنندهها (فوقکاهندههای آب)
2-2-1- تعریف
فوقروانکنندهها (فوقکاهندههای آب) موادی هستند که امکان افزایش کارایی یک مخلوط بتنی را در نسبت آب به سیمان ثابت و یا امکان کاهش مقدار آب را برای رسیدن به یک مقدار روانی مشابه با مخلوط شاهد را با تأثیر بیشتر در مقایسه با روانکنندهها فراهم میکنند. مدت اثر این مواد موقتی است و طول مدت اثر آن بسته به نوع و ترکیب شیمیایی این مواد متغیر میباشد.
2-2-2- مقدمه
فوقروانکنندهها (فوقکاهندههای آب) جهت حصول روانی بیشتر یک مخلوط بتنی بدون افزایش مقدار آب و با حفظ نسبت آب به سیمان در عملیات بتنریزی و تسهیل مراحل اجرای بتن استفاده میشوند. در این صورت دستیابی به خواص مطلوب مقاومتی و دوام بتن با کاهش مقدار آب در یک مخلوط بتنی و با حفظ مقدار روانی امکانپذیر است. این مواد به دلیل خواص ممتاز در ایجاد روانی بیشتر و امکان کاهش بیشتر آب مخلوط از افزودنیهای روانکننده متمایز گردیدهاند.
2-2-3- ترکیب
فوقروانکنندههای (فوقکاهندههای آب) موجود و مورد مصرف را بطور کلی بر اساس ترکیبات شیمیایی موجود در آنها میتوان در گروههای اصلی زیر طبقهبندی کرد:
- بتانفتالین سولفونات فرمالدئید تغلیظ شده
- ملامین سولفونات فرمالدئید تغلیظ شده
- لیگنوسولفوناتهای اصلاح شده
- استرهای اسیدهای سولفونیک
- نمک اسیدهای کربوکسیلیک/هیدروکربوکسیلیک
- اسیدهای پلی کربوکسیلیک
اگرچه انواع بسیاری از مواد با ترکیبات شیمیایی متفاوت نیز وجود دارد و ادعا شده است که قابلیت ایجاد روانی را در مخلوطهای بتنی دارند اما هنوز به لحاظ تجاری نتوانستهاند جای خود را باز کنند و نمیتوان آنها را در دستههای اصلی ذکر شده جای داد.
2-2-4- مکانیزم عملکرد
مکانیزم کار افزودنیهای فوقکاهنده آب با اساس نفتالین و ملامین بر پایه جذب سطحی قسمت آنیونی افزودنی و سطح تماس آن با آب خالص است و به سطح مشترک آنها بستگی دارد. سر غیرقطبی پلیمر قسمتی است که باعث جذب سطح سیمان میشود و آبدوست بودن این قسمت سبب میل مخلوط به سوی انحلال میشود. تأثیر اساسی را افزایش بار منفی روی دانههای سیمان میگذارد بدین ترتیب که ذرات سیمان یکدیگر را دفع میکنند (دافعه الکترواستاتیکی) و پراکندگی بوجود میآید. بنابراین نیاز به آب کمتر شده که برای تهیه بتن با کارایی مناسب یک عامل ایده آل محسوب میشود. بدون استفاده از افزودنیهای فوقکاهنده آب، این ذرات ریز گرایش به لخته شدن دارند که این پدیده اقتضای جاذبه نیروهای مخالف سطح ذرات مجاور است. افزودنیهای فوقکاهنده آب با اساس کربوکسیلیک بیش از افزودنیهای فوقکاهنده آب با اساس نفتالین یا ملامین، مکانیزم دوگانه الکترواستاتیک و دافعه را تقویت مینمایند و پراکندگی سیمان را کنترل میکنند. علاوه بر دافعه الکترواستاتیک، طرز قرار گرفتن مولکولها و زنجیره فواصل آنها را نیز تنظیم میکند (طرز استقرار اجزاء اتم در فضا به واسطه دافعه) و این عامل به طور فیزیکی کمک میکند تا ذرات سیمان جدا از یکدیگر بمانند و این اجازه میدهد تا آب سطح تماس بیشتری از سیمان را احاطه کند.
مکانیزم عملکرد مواد فوقروانکننده (فوق کاهنده آب) اساساً به قابلیت آنها در جذب سطحی ذرات سیمان و اصلاح خواص و رفتار رئولوژی ماتریس سیمان مربوط است. مقدار و قدرت جذب سطحی این مواد بستگی به ترکیب شیمیایی و معدنی سیمان، ریزی آن و همچنین مقدار فاز C3A دارد.
تحقیقات نشان داده است که آلومینات کلسیم موجود در سیمان به سرعت مولکولهای افزودنی فوقروانکننده (فوقکاهنده آب) را جذب میکند، حال آنکه سیلیکاتهای کلسیم در ساعات اولیه هیدراسیون فقط مقدار کمی از این مواد را به خود جذب میکنند.
افزایش روانی و کارایی بتن که با استفاده از این مواد بدست میآید را میتوان به علل زیر مربوط دانست.
– به مقدار پتانسیل زتا (zeta) در لایه دوگانه الکتریکی که در سطح ذرات سیمان توسط گروههای قطبی زنجیرههای فوقروانکننده جذب شده شکل گرفته است.
– به وزن مولکولی ماده افزودنی فوقروانکننده (فوقکاهنده آب)
افت کارایی در مخلوط به روند کند کردن هیدراسیون سیمان بوسیله این مواد مربوط میشود. با کند شدن هیدراسیون افت کارایی کمتری در بتن تازه رخ میدهد.
2-2-5- اثرات
مواد فوقروانکننده (فوقکاهنده آب) میتوانند در دو حالت مورد استفاده قرار بگیرند. در یک حالت میتوانند روانی بیشتری را در یک نسبت آب به سیمان ثابت در مقایسه با بتن شاهد ایجاد کند (فوقروانکننده) و در حال دیگر باید قادر باشند تا یک روانی ثابت را در مقایسه با یک بتن شاهد با کاهش آب مخلوط فراهم کنند (فوقکاهنده آب) كه در هر یک از این حالات مورد استفاده قرار گیرند دارای اثراتی بر خواص بتن تازه و سخت شده هستند که در ادامه شرح داده میشود:
2-2-5-1- بتن تازه
الف) وزن مخصوص
وزن مخصوص بتن تازه در حالتی که از این مواد بعنوان فوقکاهنده آب استفاده شود، معمولاً افزایش مییابد.
ب) کارایی
– روانی: مواد فوقروانکننده بطور چشمگیری، قابلیت سیالیت و روانی بتن را افزایش میدهند. زمانی که یک افزودنی فوق روانکننده به بتن با مقدار آب ثابت اضافه میشود، اسلامپ افزایش مییابد. هر چه مقدار افزودنی بیشتر باشد اسلامپ نیز بیشتر میشود. معمولاً برای مقادیر بیش از مقدار توصیه شده توسط سازندگان، این افزودنیها اثری در افزایش اسلامپ ندارند و حتی ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی مانند جداشدگی با آبانداختگی شوند. مقدار مورد نیاز برای تولید بتن با روانی متفاوت به ویژگیهای سیمان، اسلامپ اولیه، نسبت آب به سیمان (w/cm)، دما، زمان افزودن و تناسب ترکیبات بتن بستگی دارد.
– چسبندگی: با استفاده از مواد فوقکاهنده آب چسبندگی مخلوط به مقدار زیادی بهبود مییابد که این در نتیجه کاهش مقدار آب در مخلوط بتن است.
– مقدار هوا: مقدار هوا در مخلوطهای دارای فوقروانکننده ممکن است به مقدار کمی افزایش یابد، بخصوص در مواردی که از فوقروانکننده به مقدار زیاد استفاده شود.
– افت اسلامپ: در یک کارایی اولیه مشابه، افت اسلامپ در یک مخلوط بتنی دارای فوقکاهنده آب ممکن است بیش از مخلوط شاهد باشد. در نسبت آب به سیمان مشابه نیز، افت اسلامپ در یک مخلوط دارای فوقروانکننده ممکن است بیشتر و یا کمتر از مخلوط شاهد باشد و این بستگی به عملکرد فوقروانکننده مصرفی دارد.
– پمپاژپذیری: پمپاژپذیری بتن با استفاده از فوقروانکنندهها و فوقکاهندههای آب افزایش مییابد که این در نتیجه افزایش کارایی و ناشی از چسبندگی بهتر در مواردی است که از فوقکاهندهها استفاده میگردد.
– جدایی: جدایی در اثر استفاده از افزودنیهای فوقروانکننده یا فوقکاهنده آب مشروط به اینکه نسبتهای اجزاء مخلوط بتن بطور مناسب و صحیح طرح شده باشد، کاهش مییابد.
2-2-5-2- مرحله گیرش
الف) گیرش
بطور کلی افزودنیهای فوقروانکننده به مقدار ناچيزی ممکن است زمان گیرش بتن را به تأخیر اندازند. در حالیکه این افزودنی بعنوان فوقکاهنده آب و یا مقدار مصرف معمول مورد استفاده قرار گیرند اثر قابل ملاحظهای بر گیرش ندارند.
ب) جمعشدگی پلاستیک
ترک خوردگی ناشی از جمعشدگی پلاستیک در صورت استفاده از مواد فوقکاهنده آب و در شرایطی که تبخیر از سطح بتن زیاد باشد ممکن است بیشتر شود، زیرا در اثر استفاده از این مواد، آبانداختگی در سطح بتن کاهش مییابد و سرعت تبخیر از سطح از مقدار آبانداختگی بیشتر خواهد شد.
پ) آبانداختگی:
آبانداختگی در صورت استفاده از مواد فوقکاهنده آب کاهش مییابد. در صورتیکه از این مواد بعنوان فوقروانکننده استفاده شود و در مخلوط بتنی دانهبندی سنگدانه مناسب نباشد آبانداختگی میتواند افزایش یابد.
2-2-5-3- مرحله سخت شدن
الف) مقاومت
در صورت استفاده از این مواد بعنوان فوقکاهنده آب، به دلیل کاهش نسبت آب به سیمان در مخلوط، مقاومت بتن بطور قابل توجهی افزایش مییابد. در حالیکه از این مواد بعنوان فوقروانکننده استفاده شود در خواص مقاومتی بتن تغییری عمده و قابل توجه حاصل نمیشود، اما افزایش جزئی مقاومت گزارش شده است که به دلیل پخش و توزیع بهتر سیمان در بتن، منطقی و قابل توجیه است.
ب) تخلخل
– جذب مویینه: جذب مویینه بتن در صورت استفاده از مواد افزودنی در حالت فوقکاهنده آب بشدت کاهش مییابد.
– نفوذپذیری
نفوذپذیری بتن بطور مستقیم با جذب مویینه که متأثر از نسبت آب به سیمان است، ارتباط دارد. لذا با استفاده از مواد افزودنی فوقکاهنده آب، نفوذپذیری بتن به مقدار زیادی کاهش مییابد.
2-2-6- نحوه مصرف
افزودنی های فوقروانکننده (فوقکاهنده آب) معمولاً بصورت محلول در آب میباشند که مقدار مواد خشک موجود در آنها 30 تا 40 درصد وزنی است. جهت مصرف این مواد آنها را معمولاً به آب طرح اضافه میکنند یا در مراحل پایانی اختلاط به مخلوط اضافه مینمایند. اضافه کردن در مراحل پایانی اختلاط، سبب عملکرد بهتر این مواد میشود و توصیه میشود این روش استفاده شود. بعضی از این مواد گاهی به شکل پودر مصرف میشوند که قبل از اضافه کردن آب مخلوط، به سیمان یا سنگدانه اضافه میشود که این حالت بیشتر در ملاتهای خشک آماده و یا بتنهای خشک که آب مخلوط در محل بتنریزی اضافه میگردد، بکار میرود.
مقدار مصرف بهینه این مواد بر حسب نوع و خواص و ترکیب شیمیایی آنها بسیار متفاوت است. همچنین به مواردی مانند نوع سیمان، دمای ساخت بتن و … نیز بستگی دارد. مقدار مصرف صحیح این مواد باید قبلاً طبق توصیههای سازنده و در آزمایشگاه با در نظر داشتن شرایط محیطی و اقلیمی در محل مصرف تعیین شود.
2-2-7- توصیههاي مصرف
- معمولاً زمانی که برای تهیه یک بتن مناسب از افزودنی فوقکاهنده آب استفاده میشود، جداشدگی اتفاق نمیافتد. با این وجود در نظر نگرفتن پیش بینیهای لازم و عدم احتیاط میتواند سبب جداشدگی شود. نامتناسب بودن اجزاء بتن و اختلاط ناقص میتواند سبب آبانداختگی و جداشدگی شود.
- تناسب نادرست اجزاء بتن ممکن است در بتنهای با اسلامپ کم آشکار نباشد، اما در بتنهای روان با اسلامپ زیاد این نقصها و کمبودها اهمیت پیدا میکنند و میتوانند سبب جداشدگی و یا آبانداختگی شوند. به همین علت است که جداشدگی در بتنهای روان که با افزودنیهای فوقکاهنده آب ساخته میشوند، بیشتر مشاهده میشود. یک راه برای اطمینان یافتن از عدم جداشدگی، افزایش سنگدانههای ریز و استفاده از مصالح و سنگدانهها با سطح زبرتر و توجه به دانهبندی سنگدانه و مواد ریز بتن است.
- استفاده از یک افزودنی فوقروانکننده/فوق کاهنده آب برای افزایش اسلامپ نباید سبب افزایش آبانداختگی در یک بتن با نسبتهای مناسب شود. به همین علت، در هنگام کار با افزودنیهایی از نوع نمک اسیدهای کربوکسیلیک و هیدروکربوکسیلیک که میل به افزایش آبانداختگی بتن دارند باید توجه لازم را نمود. آبانداختگی را میتوان از طریق تغییر ترکیب اجزاء بتن که در جلوگیری از جداشدگی نیز مؤثر است، کاهش داد.
2-3– تسریعکنندههای گیرش و سختشدگی
2-3-1- تعریف
تسریعکنندههای گیرش و سختشدگی موادی هستند که نرخ کسب مقاومت بتن را در سنین اولیه افزایش میدهند و یا زمان گیرش را کاهش میدهند و یا هر دو اثر را ایجاد میکنند.
2-3-2- مقدمه
تسریعکنندهها، اولین بار در عملیات بتنریزی در هوای سرد مورد استفاده قرار گرفتند. اما اکنون در کلیه شرایطی که کاهش زمان گیرش و کسب مقاومت اولیه نیاز باشد استفاده میشوند. همچنین در بتن ريزي در هواي سرد، زودگيركنندهها ميتوانند زمان گيرش را به حالت عاديتر برگردانند و از كاهش شديد مقاومت اوليه تا حدودي جلوگيري نمايند و مدت عملآوري و قالببرداري را كاهش دهند.
در ساخت قطعات پيشساخته و پيشتنيده براي افزايش مقاومت اوليه و قالببرداري يا اعمال پيشتنيدگي بويژه در قطعات پيشكشيده مي توان از این افزودنیها را بكار برد.
نکتهای که باید به آن توجه شود این است که این مواد نقطه انجماد آب داخل بتن را به میزان چشمگیری کاهش نمیدهند و لذا اطلاق نام افزودنی “ضد یخ” به آنها کاملاً غلط میباشد.
اغلب تسریعکنندههای سختشدگی مقاومت اولیه را بهبود میبخشند، زیرا نرخ هیدراسیون C2S , C3S را افزایش میدهند. این مواد تأثیری در مقاومت درازمدت بتن ندارند مگر در صورتیکه با مواد کاهش دهنده آب ترکیب شده باشند.
2-3-3- ترکیب
مواد مورد استفاده بعنوان تسریعکنندههای بتن شامل هیدروکسیدهای قلیایی، سیلیکاتها، فلوروسیلیکاتها، نیتریت کلسیم، نیترات کلسیم، تیوسولفات سدیم یا کلسیم، تیوسیانات سدیم یا کلسیم، کلرید آلومینیوم، پتاسیم، کربنات لیتیم یا سدیم، کلرید سدیم، کلرید کلسیم و ترکیبات آلی مانند تری اتانول آمین، فرمالدئید و فرمات کلسیم هستند.
تا چندی پیش کلریدکلسیم یا تسریع کنندههایی که کلریدکلسیم یکی از اجزاء اصلی ترکیبات آن بود، بعنوان اصلیترین مواد افزودنی تسریع کننده مورد استفاده قرار گرفت. کلریدکلسیم بعلت مزایای زیادی که در افزایش نرخ کسب مقاومت اولیه و کاهش زمان گیرش دارد، بعنوان رایجترین تسریعکنندگی گیرش مطرح بود. در طی سالهای اخیر به دلیل شناخت اثر وجود یون کلرید در بتن مسلح بر روی خوردگی میلگردها، تسریعکنندههای دیگر غیرکلریدی بر پایه فرمات کلسیم، نیتریت کلسیم، نیترات کلسیم، تیوسیانات سدیم یا کلسیم یا تریاتانولآمین رواج یافتند که مشکلات خوردگی را ایجاد نمیکنند. همچنین مواد آلی محلول در آب متعلق به اسیدهای کربوکسیلیک نیز دسته دیگری از این مواد هستند. با این توضیحات میتوان تسریعکنندهها را به دو دسته اصلی تقسیم نمود.
1- تسریعکنندههای با پایه کلریدی
2- تسریعکنندههای غیرکلریدی
اگرچه در بعضی از منابع، تقسیمبندی دیگری وجود دارد که این مواد را به 4 دسته اصلی شامل نمکهای محلول غیرآلی، ترکیبات محلول آلی، افزودنیهای با گیرش سریع و آنی مخصوص بتن پاشیدنی و افزودنیهای جامد متفرقه دستهبندی کرده است. با توجه به اینکه از نمکهای حلال غیرآلی بیشتر از کلرید کلسیم استفاده میشود، لذا دستهبندی کلی تسریعکنندهها با پایه کلریدی و غیرکلریدی جامعتر است.
2-3-4-مکانیزم
2-3-4-1- تسریعکنندههای با پایه کلریدی
کلریدکلسیم معمولترین و اصلیترین تسریعکنندهها است. از این ماده اولین بار در سال 1885 در بتن استفاده شد. از آن به بعد این تسریعکننده به تنهایی يا به عنوان یک ترکیب اصلی در دیگر تسریعکنندهها بطور وسیعی کاربرد پیدا کرد. اثر تسریعکنندگی کلریدکلسیم بر روی سیمان، اساساً مربوط به اثر آن بر روی فاز C3S میباشد. کلرید کلسیم فقط نرخ هیدراسیون مواد معدنی سیمان را اصلاح نمیکند، بلکه ممکن است با آن نیز ترکیب شود و لذا بر روی خواص مقاومت، ترکیبات شیمیایی، سطح و تخلخل محصولات هیدراسیون نیز اثر بگذارد. افزایش مقاومت در سنین اولیه با افزایش مقدار محصولات هیدراسیون ایجاد میشود. کلرید کلسیم همچنین نرخ هیدراسیون C2S را تسریع میکند. اگر چه مکانیزم تأثیر آن مشابه با اثر آن بر روی C3S است، اما فعالیت آن بر روی C2S بسیار جزئی و با سرعت بسیار کمتر صورت میگیرد و لذا معمولاً این اثر در نظر گرفته نمیشود.
همچنین کلریدکلسیم واکنش بین C3A و گچ را نیز تسریع میکند. بعد از اینکه گچ در واکنش با C3A مصرف گردید، کلرید کلسیم با C3A وارد واکنش میشود و به شکل کلرورآلومینات در میآید. اثر کلرید کلسیم بر روی هیدراسیون C4AF نیز مشابه اثر آن بر روی C3A است.
2-3-4-2-تسریعکنندههای غیرکلریدی
به دلیل محدودیت استفاده از تسریعکنندههای کلریدی استفاده از افزودنیهای تسریعکننده غیرکلریدی رو به افزایش است. معمولترین تسریعکنندههای این دسته، فرمات کلسیم و تریاتانولآمین هستند که اغلب جهت خنثی کردن اثرات دیرگیرکنندگی افزودنیهای کاهشدهنده آب استفاده میشوند. همچنین در مواردی که به دلیل مشکلات خوردگی استفاده از تسریع کنندههای کلریدی مجاز نمیباشد از این تسریعکنندهها استفاده میشود.
اگرچه تعدادی از ترکیبات آلی دیگر مانند اوره، اسید اکسالیک، آمینها و فرمالدئیدها هستند که زمان گیرش را در سیمان تسریع میکنند، اما از این ترکیبات به صورت تجاری به عنوان تسریعکننده استفاده نمیشود.
فرماتکلسیم، هیدراسیون فاز C3S سیمان را تسریع میکند، اگر چه اثر آن مشابه کلرید کلسیم نمیباشد. ترياتانولآمین نیز هیدراسیون فاز C3A را در سیمان تسریع میکند، گرچه هیدراسیون C3S و C2S را به تأخیر میاندازد، لذا اغلب بعنوان یک تسریعکننده گیرش مطرح است. همچنین از این ماده جهت خنثی کردن اثر دیرگیرکنندگی سایر افزودنیها استفاده میشود.
از تسریعکنندههای غیرکلریدی، متعلقات مربوط به اسیدهای کربوکسیلیک نیز در هیدراسیون سیلیکاتهای سیمان بصورت کاتالیزور عمل میکنند.
2-3-5- عوامل اصلی مؤثر بر مکانیزم اثر این مواد
3-5-1- نوع، ترکیبات و مقدار افزودنی
اثر تسریعکنندهها بستگی زیادی به ترکیبات شیمیایی و مقدار مصرف آنها دارد که در ادامه به آنها اشاره میشود.
الف) کلرید کلسیم
همانطور که گفته شد کلرید کلسیم در افزایش مقاومت اولیه و کاهش زمان گیرش اولیه و نهایی بسیار مؤثر است. مقدار بهینه مصرف کلرید کلسیم در بتن غیرمسلح بین 1 تا 4 درصد وزنی سیمان است، اگرچه توصیه میشود که مقدار مصرف آن به ٪2 وزنی سیمان محدود شود.
این ماده علاوه بر تأثیر روی زمان گیرش، اثرات جانبی نیز دارد که باید به آن توجه گردد. اضافه کردن کلرید کلسیم مقدار کارایی بتن را افزایش میدهد و مقدار آب لازم را برای رسیدن به یک اسلامپ مشخص در مقایسه با یک مخلوط شاهد کاهش میدهد. همچنین مقدار آبانداختگی را کاهش میدهد. هرچند مقدار تأثیر آن بر روی بتن به مقدار مصرف، نوع سیمان و دمای مخلوط دارد، مصرف آن تا حداکثر 2 درصد، بر روی مقدار هوای بتن اثری ندارد.
اضافه کردن این افزودنی معمولاً بر روی مقاومت درازمدت اثری ندارد، اما گاهی باعث کاهش مقاومت در درازمدت بخصوص در دمای زیاد میگردد.
بدلیل ایجاد پتانسیل خوردگی توسط این افزودنی، مصرف آن به وسیله اکثر آییننامهها ممنوع گردیده است. در آییننامه بتن ایران (آبا) نیز مصرف آن تنها در بتن بدون میلگرد مجاز دانسته شده است.
ب) فرمات کلسیم
فرمات کلسیم نیز مقاومت اولیه را افزایش میدهد و زمان گیرش را تسریع میکند. گرچه تأثیر آن به مراتب کمتر از کلرید کلسیم میباشد و مصرف زیادتر آن جهت حصول به عملکرد مشابه با کلرید کلسیم نیاز است. فرمات کلسیم گاهی با بعضی مواد مانند نیتریت سدیم ترکیب میشود تا کسب توسعه مقاومتی اولیه را بیشتر کند. عملکرد این نوع افزودنی تسریع کننده به شدت تحت تأثیر نوع سیمان مصرفی است (به دلیل اثر SO3 موجود در سیمان برای عملکرد این ماده). مطالعات نشان داده است که باید نسبت C3A به SO3 بزرگتر از 4 باشد تا فرمات کلسیم به عنوان یک تسریع کننده مؤثر عمل کند.
ج) تریاتانولآمین
این ماده بعنوان یک تسریعکنندگی گیرش استفاده میشود و عملکرد آن در سرعت بخشیدن بر گیرش حتی مؤثرتر از کلرید کلسیم است. گاه مقدار آن در مقایسه با کلرید کلسیم میتواند اثر مشابهی با آن در تسریع زمان گیرش ایجاد کند. مقدار مصرف 1/0 تا 5/0 درصد آن (درصد وزنی سیمان) باعث میشود تا گیرش به سرعت رخ دهد. همچنین با افزایش مقدار مصرف آن مقاومت کاهش مییابد.
د) نیترات کلسیم
نیترات کلسیم زمان گیرش را تسریع میکند و اثر متوسطی بر روی سختشدگی دارد.
ه) نیتریت کلسیم
نیتریت کلسیم یک ماده تسریع کننده گیرش و سختشدگی میباشد.
و) تیوسیانات سدیم
این ماده بعنوان یک تسریع کننده مقاومت مطرح است و در تسریع زمان گیرش اثر چندانی ندارد.
ز) تیوسولفات کلسیم
این ماده دارای اثر تسریعکنندگی در توسعه مقاومتی است و عملکرد بهتری در مقایسه با نمك های سدیم مشابه خود دارد.
ج) کربنات سدیم و پتاسیم
این مواد در مقادیر مصرف بیشتر از 1/0٪ (درصد وزنی سیمان) بعنوان تسریع کننده زمان گیرش عمل میکنند.
ط) کربنات لیتیم
این ماده نیز تنها بعنوان یک تسریعکننده زمان گیرش عمل می کند.
ی) اسید کربوکسیليک
این مواد بعنوان تسریعکننده زمان گیرش و افزایش دهنده نرخ كسب مقاومت مورد استفاده هستند.
2-3-5-2- اثر نوع سیمان
اثر تسریعکنندهها به ترکیب شیمیایی سیمان مصرفی بخصوص مقدار گچ موجود در آن بستگی دارد. بطور مثال کلرید کلسیم در سیمانهای پرتلند معمولی بسیار مؤثرتر از سیمانهای زودگیر عمل میکند. همچنین کلرید کلسیم دارای اثر تسریعکنندگی در هیدراسیون سیمان پوزولانی میباشد. در سیمانهای سربارهای کلرید کلسیم در دماهای زیاد دارای اثر تسریعکنندگی است.
تسریعکننده فرمات کلسیم نیز در سیمانهای پرتلند دارای مقدار کم گچ دارای اثر تسریعکنندگی در مقاومت است و تنها در سیمانهایی مؤثر عمل میکند که نسبت C3A به SO3 بزرگتر از 4 باشد.
2-3-5-3- دما
دما نیز نمیتواند اثر قابل توجهی در عملکرد تسریع کنندهها داشته باشد. بطور مثال تحقیقات نشان داده است که اثر تسریع کنندگی کلرید کلسیم در دمای 0 تا 5 درجه سلسیوس بیشتر از دمای ˚20 درجه سلسیوس است.
2-3-6- اثرات
2-3-6-1- بتن تازه
الف) کارایی
تسریع کنندهها دارای اثر قابل ملاحظهای بر روی کارایی نیستند. اگرچه بعضی از تسریع کنندهها مانند کلرید کلسیم مقدار کارایی را به مقدار ناچیزی افزایش میدهد و مقدار نیاز آب را برای حصول به یک کارایی مشابه با بتن شاهد به مقدار کمی کاهش میدهد.
ب) سفت شدن
تسریع کنندهها زمان گیرش بتن را کاهش میدهند در نتیجه افت روانی به مقدار ناچیزی بیشتر از یک بتن شاهد خواهد بود.
2-3-6-2- مرحله گیرش
الف) زمان گیرش
تسریع کنندهها زمان گیرش بتن را کاهش میدهند. بعضی از انواع تسریع کنندهها مانند کلرید کلسیم زمان گیرش اولیه و ثانویه را بطور قابل توجهی کاهش میدهند.
ب) دمای هیدراسیون
تسریع کنندهها نرخ هیدراسیون سیمان را افزایش میدهند و لذا نرخ گرمای آزاد شده افزایش مییابد.
ج) آب انداختگی
تسریع کنندهها به دلیل اینکه باعث میشوند واکنشهای هیدراسیون و زمان مرحله گیرش سریعتر رخ دهد، لذا نرخ و مقدار آب انداختگی را کاهش میدهند.
د) جمعشدگی خمیری:
در اثر مصرف تسریع کننده تقلیل مییابد، اما باعث افزایش ترکخوردگی خمیری بتن میشود.
3-6-3- مرحله سخت شدن
الف) گرمای هیدراسیون
معمولاً تسریع کنندهها نرخ گرمای هیدراسیون را در سنین اولیه سخت شدن افزایش میدهند. اما کل گرمای ناشی از هیدراسیون در مقایسه با بتن شاهد تقریباً یکسان خواهد بود.
ب) توسعه مقاومتی
اصلی ترین مزیت استفاده از تسریع کنندهها توسعه زیاد مقاومت در سنین اولیه است.
2-3-6-4- مرحله سختشدگی
الف) مقاومت
روند کسب مقاومت در سنین مختلف بستگی به نوع تسریع کننده دارد. مثلاً کلرید کلسیم مقاومت اولیه بتن را افزایش میدهد. اما مقاومت دراز مدت را کم میکند. فرمات کلسیم برخلاف کلرید کلسیم مقاومت را تا 28 روز را نیز افزایش میدهد. نیتریت کلسیم مقاومت 1، 3 و 28 روزه را افزایش میدهد. تیوسولفات سدیم و فرمالدئید زمان گیرش را تسریع میکند اما مقاومت فشاری را در مقایسه با بتن شاهد مقداری کاهش میدهد.
ب) جمعشدگی حرارتی
جمعشدگی حرارتی با مصرف تسریعکنندهها تشدید میشود.
ج) جمعشدگی ناشی از خشک شدن
سرعت اولیهاش با مصرف تسریعکنندهها کم میشود، زیرا بتن زودتر گرفته و مانع خروج آب از حجم خود میشود.
د) خزش و تغییرات حجمی
بعضی از تسریع کنندهها ممکن است دوام دراز مدت بتن را مقداری کاهش دهند. مثلاً استفاده از کلرید کلسیم با مقدار مصرف زیاد مقاومت سولفاتی را کاهش میدهد. همچنین مقاومت در برابر یخ زدن و ذوب شدن متوالی با استفاده از تسریع کنندهها در سنین اولیه افزایش یافته، اما در دراز مدت کاهش مییابد که در این صورت استفاده از مواد حباب هوازا توصیه میگردد.
2-3-7- نحوه مصرف
2-3-7-1- نسبتهای مخلوط
همانطور که گفته شد، تسریعکنندهها اثر چندانی بر روی کارایی و مقدار هوای بتن ندارند. لذا نسبتهای اجرای مخلوط مشابه با بتن شاهد خواهد بود. تنها در صورتی که این مواد بصورت مایع استفاده میشوند باید مقدار آب افزودنی را در محاسبه مقدار آب لازم طرح در نظر گرفت.
2-3-7-2- مقدار مصرف
از مقدار مصرف بیش از اندازه به دلیل امکان رفتار گیرش غیرمعمول و نامناسب باید جلوگیری نمود. مقدار مصرف دقیقاً بستگی به نوع و ترکیب شیمیایی تسریع کننده، نوع سیمان مصرفی، مقادیر اجزاء مخلوط بتن، دمای ساخت بتن و بتنریزی، دمای عملآوری و … دارد. مقدار مصرف دقیق باید توسط آزمایشگاه و با در نظر داشتن شرایط محیطی واقعی مشخص شده باشد.
بطور مثال مقدار مصرف معمول کلرید کلسیم 1 تا 4 درصد وزنی سیمان است. گرچه توصیه شده است تا مقدار مصرف به 2 درصد وزنی سیمان محدود گردد. استفاده از کلرید کلسیم در بتنهای مسلح مجاز نمیباشد. همچنین مقدار مصرف معمول فرمات کلسیم بین 2 تا 3 درصد وزنی سیمان است.
حداکثر نرخ افزایش مقاومت در 3 روز اول عملآوری اتفاق میافتد. نرخ افزایش و طول مدت آن بستگی به نوع و ترکیب شیمیایی افزودنی، مقدار مصرف آن، نوع سیمان، مراحل مخلوط کردن، دمای ساخت و عملآوری و نسبت آب به سیمان و … دارد.
2-3-7-3- نحوه اضافه کردن
تسریعکنندهها به شکل جامد پودری یا مایع بکار میروند. باید دقت داشت بعضی از تسریعکنندهها بطور مستقیم با سیمان ترکیب نشوند. زیرا ممکن است باعث گیرش ناگهانی و کاذب گردند. بنابراین توصیه میشود تا ابتدا به آب مخلوط اضافه شوند و سپس به دیگر اجزاء مخلوط ترکیب گردد.
در صورتیکه انواع دیگری از مواد افزودنی نیز استفاده میشود باید بطور جداگانه و طبق توصیههای سازنده و آزمایشگاه به مخلوط اضافه شود مگر اینکه از اندرکنش مناسب آنها مطمئن باشید. تولید کننده باید کلیه نکات مصرف ماده و روش استفاده آن را مشخص کند.
2-3-8- توصیههاي مصرف
- استفاده از کلرید کلسیم در سازههای بتنی مسلح ممنوع است.
- از کلرید کلسیم در شرایط هوای گرم و یا عملآوری با بخار نباید استفاده شود.
- استفاده از کلرید کلسیم باید به 2 درصد وزنی سیمان محدود شود.
- كلريد كلسيم نبايد با سيمانهاي پرآلومين (برقي يا نسوز) بكار رود زيرا كندگيري بدنبال دارد.
- هر چند در هواي معمولي يا گرم ميتوان زودگيركننده ها را بكار برد، اما بويژه در هواي گرم بايد به گيرش خيلي سريع يا گرمازايي سريع در قطعات حجیم و تنشهای حرارتی و ترك خوردگي ناشي از آن توجه داشت.
- معمولاً زودگيري به نوعي با كاهش مقاومت دراز مدت و دوام و كاهش برخي پارامترهاي مكانيكي همراه است. به هرحال اين خسارات نبايد زياد باشد وگرنه از مصرف اين مواد بايد پرهيز كرد.
- طرح مخلوط بتن و مقدار مصرف افزودني مورد نظر بايد به دقت مشخص گردد و سپس مخلوط آزمون ساخته شود و پارامترهاي مهم بويژه زمان گيرش و مقاومت هاي اوليه كنترل گردد. به هرحال مقدار مصرف بايد در محدوده توصيه شده توسط توليد كننده باشد.
- هنگام استفاده از تسریعکنندههای غیرکلریدی باید در انتخاب آنها دقت شود زیرا در بعضی از آنها نمکهای محلول وجود دارد که ممکن است باعث خوردگی میلگردها شود.
- در یخبندان نبايد از افزودنيهاي زودگيركننده استفاده شود براي اينكه در نقطه انجماد افزودنيهاي زودگيركننده ضعيف عمل ميكنند. افزودنيهاي زودگيركننده مخصوص در دسترس هستند كه بدون اینکه تأثیرات مضری را ایجاد کنند، باعث كاهش آب و تسريع هيدراسيون در دماي پايينتر از 7 درجه سانتيگراد ميشوند.
2-4- کندگیرکنندهها (دیرگیرکنندهها)
2-4-1- تعریف
کندگیرکنندهها موادی هستند که با کنترل و ایجاد تأخیر در هیدراسیون اجزاء سیمان، سرعت گیرش را کاهش داده و سبب افزایش مدت زمان گیرش سیمان میشوند. این مواد سبب تأخیر در هیدراسیون سیمان بدون تأثیر بر روی خواص مکانیکی طولانی مدت بتن میشوند.
2-4-2- مقدمه
مواد افزودنی کندگیرکننده در بتن، عمدتاً جهت جبران تأثیر دمای زیاد و از بین بردن اثرات نامطلوب آن استفاده میشوند. از اینرو بیشترین استفاده این مواد برای بتنریزی در هوای گرم است. همچنین این مواد برای حفظ کارایی بتن در طول مدت بتنریزی و یا برای غلبه بر مشکلاتی که هنگام تأخیر بین مرحله اختلاط و بتنریزی رخ میدهد، استفاده میشوند. این مواد در جلوگیری از بروز ترک در تیرهای باربر، عرشه پلها یا دالها سودمند هستند. همچنین با حفظ کارایی بتن در فواصل قطع بتنریزی از ایجاد درزهای سرد جلوگیری میکنند.
استفاده از کندگیرکنندههای گیرش در سازههای بتنی باعث فراهم کردن شرایط لازم جهت زمان حمل طولانیتر، فاصله حمل بیشتر و از بین بردن هزینههای جابجایی دستگاههای مخلوطکن مرکزی میشوند. همچنین مدت زمان بیشتری را برای پرداخت سطح در ابتدا و انتهای کار فراهم میکنند و به از بین بردن درز سرد در کفسازی و در مواقع از کار افتادگی دستگاهها کمک میکنند. کندگیرکنندهها همچنین برای مقاومت در برابر ترکخوردگی ناشی از جمعشدگی حاصل تبخیر که در دالهای افقی احتمال وقوع دارد، مورد استفاده قرار میگیرند. از کاربردهای دیگر آنها در بتنهای پیشتنیده میباشد که از گیرش بتنی که در تماس با مسلح کنندههاست، قبل از لرزاندن بتن جلوگیری میکند. در غیر اینصورت احتمال ترکخوردگی در ناحیه تماس میلگردها و بتن افزایش مییابد. همچنین این افزودنیها شرایط استفاده از عملآوری در دمای بالا را در تولید بتن پیش تنیده بدون تأثیر بر روی مقاومت درازمدت بتن فراهم میکند.
کندگیرکنندههای گیرش به سبب داشتن چنین مزایایی، به عنوان یک ترکیب رایج در صنعت بتن به کار میروند.
2-4-3- ترکیب
اصلیترین انواع افزودنیهای کندگیرکننده عبارتند از:
– دیرگیرکنندههای غیرآلی (معدنی) نظیر برخی فسفاتها، نمکهای روی، براتها و برخی از کلریدها،
* در عمل صرفاً از فسفات کلسیم استفاده میشود.
– دیرگیرکنندههای آلی نظیر شکرها و مشتقات آنها و اسیدهای مربوطه، گلوکوناتها بویژه گلوکونات سدیم،
– اسیدهای لیگنوسولفونیک و نمکها و مشتقات اصلاح شده آنها،
– اسیدهای نفتالین سولفونیک و نمکهای آنها،
– اسیدهای هیدروکسیلات کربوکسیلیک و مشتقات و نمکهای آنها،
لازم به ذکر است بسیاری از افزودنیهای کندگیرکننده خاصیت روانکنندگی نیز دارند. در واقع بسیاری از ترکیبات اصلی که در ساخت روانکنندهها استفاده میشوند، در تولید کندگیرکننده نیز استفاده میشوند. معمولاً از افزودنیهای دیرگیرکننده به تنهایی استفاده نمیشود و افزودنیهای روان کننده/ کاهنده آب دیرگیرکننده مورد استفاده قرار میگیرد.
2-4-4- مکانیزم عملکرد
مکانیزمهای کندگیرکنندگی توسط بسیاری از محققین مورد مطالعه قرار گرفته و چندین نظریه برای توضیح این مکانیزم ارائه شده است. نقش ترکیبات کندگیرکننده به روش سادهای بیان میشود. این افزودنیها یک لایه فیلم نازک بر روی ذرات سیمانی ایجاد میکنند (با واکنش با ترکیبات C3A و C3S موجود در سیمان) و بنابراین منجر به جلوگیری یا کاهش واکنش آنها با آب میشوند. ضخامت این لایه نازک تعیین میکند که به چه میزان، سرعت هیدراسیون کند شده است. بعد از مدتی، این فیلم از بین میرود و هیدراسیون شروع میشود. به هرحال، باید توجه داشت که در بعضی موارد هنگامی که مقدار افزودنی از یک حد بحرانی بالاتر میرود، هیدراسیون ترکیبات سیمان فراتر از مرحلۀ خاصی نمیرود و خمیر سیمان هیچگاه گیرش پیدا نمیکند. بنابراین، مهم است تا از استفاده بیش از حد از افزودنی کندگیرکننده در بتن اجتناب شود.
2-4-5- عوامل مؤثر بر عملکرد
نوع و مقدار افزودنی و مرحلهای که به مخلوط اضافه میشود از عوامل تأثیرگذار میزان کندگیرکنندگی است. سایر عوامل تأثیرگذار بر درجۀ کندکنندگی شامل نسبت آب به سیمان، مقدار سیمان، C3A و مقدار قلیایی موجود در سیمان میباشد. تأثیر کندگیرکننده در صورتی که اضافه کردن آن به بتن تازه با چند دقیقه تأخیر همراه باشد، افزایش پیدا میکند.
2-4-6- اثرات
2-4-6-1- بتن تازه
الف) روانی
افزودنیهای کندگیرکننده مقدار روانی را برای مدت بیشتری حفظ میکنند.
ب) مقدار هوا
در اثر استفاده از این مواد، مقدار هوای بتن افزایش مییابد.
ج) افت اسلامپ
همانطور که گفته شد اغلب کندگیرکنندهها دارای خاصیت روانکنندگی و یا کاهندگی آب هستند. لذا در نسبت آب به سیمان ثابت، افزودن آنها اسلامپ اولیه را افزایش میدهد، اما نرخ افت اسلامپ را نیز در مقایسه با بتن شاهد بالاتر خواهد برد.
د)آبانداختگی
کندگیرکنندهها بر روی پتانسیل بتن تازه جهت تهنشینی و آبانداختگی اثرات متفاوتی دارند. بعضی از این مواد مانند گلوکوناتها آبانداختگی را افزایش میدهند، اما گلوکزها باعث کاهش آبانداختگی میشوند. لیگنوسولفوناتها معمولاً اثر چندانی ندارند.
ه) گیرش
استفاده از افزودنیهای کندگیرکننده معمولاً باعث تأخیر در گیرش اولیه و نهایی بتن میشوند. تأخیر در زمان گیرش به نوع افزودنی و به خصوص به مقدار آن و دمای هوا و دمای بتن بستگی دارد.
و) جمعشدگی خمیری
با مصرف کندگیرکنندهها افزایش مییابد، اما ترکخوردگی خمیری را کم میکند.
2-4-6-2- بتن سخت شده
الف) مقاومت
به علت عمل کندگیرکنندگی، مقاومت یک روزۀ بتن کاهش مییابد. به هرحال، اثر این مواد در مقاومت درازمدت ناچیز است.
ب) جمعشدگی حرارتی
با مصرف کندگیرکنندهها کم میشود.
ج) جمع شدگی و خزش
نرخ جمعشدگی ناشی از خشک شدن و خزش بتن با استفاده از کندگیرکنندهها ممکن است افزایش پیدا کند، ولی مقادیر آن در درازمدت افزایش پیدا نمیکند.
2-4-7- توصیههای مصرف
- آزمایشهای کنترل باید بر روی افزودنیهای مایع انجام شود تا انطباق مواد با الزامات تأیید گردد. آزمایشهای شناسایی شامل مقدار کلراید و مقدار مواد جامد، pH و طیف سنجی مادون قرمز میباشد.
- هنگام استفاده از این مواد، باید عملآوری و محافظت، به علت پتانسیل زیاد ترکخوردگی ناشی از جمعشدگی بتن و آب انداختن صورت گیرد.
- در مواردی که احتمال ترک خوردگی ناشی از تبخیر و نشست خمیری در اثر بار مرده در طول بتنریزی وجود دارد استفاده از این مواد توصیه نمیگردد.
- در انبار كردن مواد کندگیرکننده آلي بايد به دما و تابش آفتاب توجه داشت زيرا ميتواند زودتر از مواد غيرآلي فاسد شود.
- درصورتي كه تبخير از سطح بتن زياد باشد و از مواد كندگيرکننده در بتن استفاده شود ممكن است احتمال تركخوردگي بيشتر شود.
- در هواي گرم بويژه براي حمل طولاني بهتر است از مواد كندگيرکننده استفاده نمود. اين مواد ميتوانند افت اسلامپ را كاهش دهند كه از نظر اجرايي اهميت زيادي دارد.
- افزايش زمان گيرش به ميزان بيش از 4 ساعت توصيه نميشود. امروزه افزودنیهای خاصی به بازار عرضه شدهاند که زمان گیرش را بیش از 24 ساعت به تأخیر میاندازد اما این مواد با مشخصات استاندارد موجود تطابق ندارند.
- در بتنهاي حجيم مواد كندگيركننده ميتوانند بدليل كاهش سرعت هيدراسيون در ساعات اوليه، سرعت گرمازايي را كاهش دهند.
- در زماني كه مشکل ايجاد درز سرد بين لايه هاي بتن ريزي وجود دارد يكي از روش هاي رفع مشكل، افزايش زمان گيرش ميباشد كه با مصرف مواد ديرگير حاصل ميشود.
- كندگيري حاصله از مواد كندگيرکننده استاندارد، معمولاً مقاومتهاي بتن را پس از چند روز كاهش نميدهد و گاه مقاومت هاي درازمدت ممكن است افزايش يابد و معمولاً به افزايش دوام نيز كمك ميكند.
- با توجه به ميزان كندگيري لازم، طرح مخلوط بتن و مقدار افزودني کندگيركننده بايد مشخص شود. به هرحال مقدار مصرف بايد در محدوده توصيه شده توسط توليد كننده باشد.
- مصرف بيش از حد كندگيركننده ممكن است اخلال جدي در گيرش بوجود آورد كه به آب انداختن و روانشدگي بتن ميانجامد و ممكن است بتن را عملاً غيرقابل مصرف نمايد.
2-5- مواد حبابزا (حبابساز)
2-5-1- تعریف
مواد افزودنی حبابساز موادی هستند که سبب ایجاد حبابهای عمدی ریز هوا در بتن میشوند.
2-5-2- مقدمه
از دهه 40 میلادی، آثار و خواص افزودنیهای حبابساز در بتن بتدریج در آمریکا شناخته شد و بکار رفت. برخی کارخانههای سیمان در آمریکا، به تجربه دریافته بودند که افزودنی پیه گاو به کلینکر در هنگام آسیاب آن در کارخانه، عمل آسیاب کردن را تسهیل میبخشد. بعدها دریافتند که بتنهای ساخته شده با این نوع سیمانها از دوام مناسبی برخوردار بودند، در حالیکه بتنهای مشابه با همان نسبت آب به سیمان خیلی سریعتر از بین میرفتند. این یافتهها بسیار مهم و عجیب تلقی شده و به کشف خواص یا ساختار میکروسکوپی خمیر سیمان حاوی حبابها منجر گردید. امروزه مصرف این مواد بصورتی فراگیر شده است که در اغلب آییننامهها مصرف این مواد بویژه زمانی که بتن در معرض چرخههای یخزدن و آبشدن مکرر قرار دارد، توصیه میشود یا الزامی دانسته شده است.
2-5-3- ترکیب
بسیاری از مواد وجود دارند که قابلیت ایجاد حباب در خمیر سیمان را دارند، اما آنچه در مورد افزودنیهای حبابساز مهم است ایجاد حبابهایی با ساختار مناسب و پایدار است. امروزه اکثر حبابزاهایی که به شکل تجاری در دسترس هستند، در یکی از دستههای زیر قرار میگیرند.
– نمکهای صمغهای چوب (وینسول)، نمکهای مواد پروتئینی
– نمکهای اسیدهای نفتی
– نمکهای آلی هیدروکربنهای سولفوناته
– دترجنتهای مصنوعی
– اسیدهای رزینی و چرب و نمکهای آنها
2-5-4- مکانیزم اثر حبابزاها
معمولاً مواد حبابزا با آهک موجود در سیمان در مجاورت آب ترکیب شده و حباب ریز تولید میکنند. حبابهاي هواي عمدي ايجاد شده در خمير سيمان، ريز و پخش هستند. ميلياردها حباب ريز در يك متر مكعب بتن يا ملات توسط اين مواد حبابزا بوجود ميآيد كه كاملاً پخش و توزيع شدهاند. وقتي بتن يا ملات در برابر چرخههای متوالی يخزدن و آبشدن پايداري ميكند كه فاصله حبابها از يكديگر بيش از 2/0 ميلي متر نباشد.
2-5-5- عوامل مؤثر بر مقدار حباب هوای ایجاد شده
درصد هوا و توزيع اندازه (دانهبندي) حبابهاي توليد شده در بتن حبابدار متأثر از تعدادي از عوامل ميباشد كه اهم آنها در زير ميآيد.
– ماهيت (طبيعت و جنس) و مقدار افزودني مصرفي
– ماهيت و مقدار مصالح مصرفي در بتن حبابدار
– اسلامپ يا رواني بتن
– روش اختلاط، حمل، تراکم و شرایط اجرایی بتن
الف) ماهیت و مقدار افزودنی مصرفی
نوع افزودنی بکار رفته در نوع حباب ایجاد شده، مقدار حباب ایجاد شده و اندازه حبابها مؤثر است.
ب) مصالح مصرفی
شکل دانهبندی سنگدانه، وجود مواد آلی در سنگدانه، نوع و ریزی سیمان و ناخالصیهای آب بر میزان مصرف مواد حبابزا و میزان حبابهای ایجاد شده اثرگذار است. استفاده از سنگدانه دارای دانهبندی با بافت ریز، مصرف مواد حبابزا را برای رسیدن به میزان حباب معین افزایش میدهد. تیزگوشه بودن سنگدانهها بخصوص در مورد ماسهها مصرف حبابزا را افزایش میدهد. وجود مواد آلی در سنگدانه و آب به افزایش حبابزایی و کاهش مصرف حبابزا منجر میگردد.
افزایش در سختی یا قلیاییهای آب، بر مصرف مواد افزودنی اثرگذار است. افزایش سختی آب موجب کاهش حبابزایی و افزایش مصرف مواد حبابزا و افزایش قلیاییهای آب موجب کاهش مصرف مواد حبابزا میشود.
وقتي ريزي سيمان بيشتر ميشود، مقدار مصرف ماده حبابزا بايد بيشتر شود، زيرا حباب هواي كمتري ايجاد ميشود. سيمانهاي زودگیر و همچنين سيمانهاي حاوي پوزولان و سيمانهاي سربارهای، معمولاً مقدار مصرف حبابزا را بيشتر ميكنند. سيمانهای با قليايي بالا مقدار مصرف مواد حبابزا را كم ميكند.
وقتي ريزدانه اعم از ماسه ريز يا مواد گذرنده از الك 75 ميكرون (مواد ريزدانه) يا ميزان سرباره، پوزولان يا پودر سنگ موجود در بتن بيشتر ميشود، خاصيت حبابزايي كم شده و مصرف ماده حبابزا بيشتر ميشود. همچنین مصرف افزودني كلريد كلسيم حبابزايي را بيشتر ميكند.
با مصرف مواد روانكننده معمولي، مقدار مصرف حبابزا به ميزان يك سوم يا بيشتر كاهش مييابد. فوقروانكننده ممكن است خاصيت معکوس نیز داشته باشند. به هرحال با مصرف هر نوع افزودني ممكن است كاهش يا افزايش حبابزايي را داشته باشيم.
وقتی مقدار سیمان افزایش یابد، مقدار مصرف مواد حبابزا افزایش مییابد. در عیار سیمان یا مواد سیمانی بیشتر از 400 کیلوگرم ممکن است اشکالاتی در حبابزایی بوجود آید.
پ) اسلامپ یا روانی بتن
وقتی نسبت آب به سیمان بیشتر شده و یا بعبارتی روانی بتن بالاتر رود، حبابزایی بیشتر شده و در نتیجه مصرف مواد حبابزا کاهش مییابد. البته در بتنهای خیلی روان نیز ممکن است فاصله حبابها زیاد شود و خاصیت آنها در بتن کم شود. در این حالت حبابهای درشتتری تولید میشوند.
ت) روش اختلاط، حمل، تراکم و شرایط اجرایی بتن
اگر دماي بتن يا هوا زياد شود، حبابها كم و بزرگتر ميشوند و فاصله حبابها از هم زياد ميشود و مشكل جدي براي بتن حبابدار ایجاد ميشود. در دماي بتن بيش از 22 درجه و در دماي هواي بيشتر از 26 درجه به تدريج كار كنترل حبابها مشكل شده و مصرف حبابزا افزايش میيابد، ولي به هرحال حبابها اندازه و فاصله مناسب را نخواهند داشت.
نوع مخلوطكن، مقدار بتن مخلوط شده و سرعت و زمان (مدت) اختلاط بر حبابزايي موثر است. حجم كمتر و سرعت بيشتر مخلوطکن حبابزايي را بالا ميبرد، اما افزايش مدت اختلاط در ابتدا باعث افزايش حبابزايي (3 تا 5 دقيقه) و پس از آن به كاهش حبابها منجر مي شود. به هرحال فاصله حبابها با افزايش مدت چندان زياد نميشود. با افزودن آب به مخلوط، ممكن است میزان حبابها تغيير نمايد. در مدت حمل بويژه در کامیون مخلوطکن، مقدار حبابها كم ميشود. پمپ كردن بتن معمولاً مقدار حبابها را كم ميكند.
همچنین لرزشهايي كه براي تراكم بتن بكار مي روند، به تدريج حبابهای هوا را از بتن خارج ميكنند، به خصوص اگر مقدار لرزاندن از یک حد تجاوز کند.
2-5-6- مقدار حباب هواي لازم در بتن
با توجه به شرايط محيطي از نظر يخبندان و آبشدگي يا ساير شرايط موجود در حين بهره برداري در هر آييننامهاي درصد حباب هواي لازم مشخص ميشود. مقدار حباب هواي لازم در بتن معمولاً به حداكثر اندازه سنگدانه مصرفي ارتباط دارد. معمولاً هرچقدر خمير سيمان بتن كمتر باشد، درصد حباب هواي لازم در بتن كمتر ميشود، در حاليكه ممكن است عملاً درصد حباب هوا در خمير سيمان ثابت باشد.
هر چقدر شرايط محيطي حادتر باشد، درصد حباب هواي لازم بتن بيشتر ميشود. با كاهش حداكثر اندازه سنگدانه بتن، درصد حباب هواي لازم افزايش مييابد. معمولاً حداكثر حباب هواي لازم در بتنهای دارای حداكثر اندازه سنگدانه 10 ميليمتر و در شرايط حاد، حداقل 5/7 درصد و براي حداكثر اندازه 150 ميليمتر و شرايط متوسط، 3 درصد ميباشد. بديهي است براي حداكثر اندازههاي 75/4 يا 38/2 ميليمتر براي ملاتها ممكن است حباب هوا به حدود 10 درصد برسد و در خمير سيمان در حدود 15 تا 20 درصد خواهد بود. رواداري مجاز درصد حباب هواي بتن معمولاً 1 تا 5/1 درصد در كارگاه ميباشد.
2-5-7- اثرات مصرف
2-5-7-1- اثر بر روی خواص بتن تازه
الف) کارایی
مصرف مواد حبابزا در یک نسبت آب به سیمان ثابت، کارایی و اسلامپ بتن را بیشتر میکند. حتی هنگامیکه تحت شرایطی اسلامپ یکسانی وجود دارد، بتن حاوی مواد حبابزا دارای کارایی بیشتر و چسبندهتر از بتن مشابه و فاقد حبابزا است، مگر اینکه عیار سیمان زیاد باشد.
- در عيار سيمان زياد، بتن حبابدار به شدت چسبناك مي شود و پرداخت سطح آن مشكل مي گردد.
ب) آب انداختن و جداشدگی
جداشدگي و آبانداختن بتن تازه با استفاده از مواد حبابزا كاهش مييابد.
پ) جمعشدگی بتن تازه
با مصرف مواد حبابزا جمع شدگی بتن تازه در هنگام گیرش کاهش مییابد و یا حتی انبساط جزیی را به همراه میآورد. به هر حال در مجموع جمع شدگی خمیری کاهش مییابد.
2-5-7-2- اثر بر روی خواص بتن سخت شده
الف) مقاومت
وجود حبابهاي عمدي در بتن همانند وجود حبابهاي غيرعمدي، مقاومت بتن را كاهش ميدهد، اما مقدار كاهش يكسان نخواهد بود. به ازاي هر يك درصد حباب هواي عمدي در بتن عملاً 3 درصد مقاومت کاهش ميیابد، در حاليكه ازاي هر يك درصد حباب هواي غيرعمدي (Entrapped Air) كه بدليل عدم تراكم كافي بوجود ميآيد بيش از 5 درصد مقاومت كاهش ميیابد. اگر عيار سيمان در بتن، متوسط تا زياد باشد كاهش مقاومت ناشي از وجود حباب هواي عمدي افزايش مييابد. هر چند بايد گفت اگر به كمك مواد حبابزا بتوانيم مقدار آب را كاهش دهيم، مقدار نسبت آب به سيمان كم شده و بخشی از این کاهش مقاومت جبران میشود (با فرض عيار سيمان و اسلامپ ثابت).
ب) نفوذپذیری
نفوذپذيري بتن سخت شده با وجود حبابهاي ريز و پخش در خمير سيمان به شدت کاهش مییابد که در افزايش دوام بتن مؤثر است.
پ) جذب آب
جذب آب مويينه بتن حبابدار نيز به مراتب كمتر از بتن معمولي است که اين عامل نيز در افزايش دوام بتن موثر است.
ت) مقاومت در برابر چرخههای یخزدن و آب شدن
مهمترين تأثير مواد حبابزا در بتن سخت شده، افزايش پايايي بتن در برابر چرخههای متوالی يخزدن و آبشدن است. وجود حباب هاي ريز و بسته كه همچون يك ماسه ريز و نرم عمل مي كنند، نفوذ پذيري را كاهش ميدهد و همچنين انبساط ناشي از يخزدن آب توسط اين حباب ها تحمل ميگردد و تنشهاي قابل توجهي را به خمير سيمان منتقل نميكند و دوام بتن بالا ميرود.
ث) نفوذ پرتوهای رادیواکتیو
وجود حباب هاي عمدي به شدت به افزايش نفوذ پرتوها به بتن كمك ميكنند و لذا استفاده از این افزودنی در بتنهایی که به عنوان سپر در برابر پرتوهای رادیواکتیو بکار میروند، به شدت زیانآور است.
ج) جمع شدگی ناشی از خشک شدن
در ملاتها و بتن وجود حباب باعث افزايش قابليت نگهداري آب در بتن سخت شده مي شود و جمع شدگي ناشي از خشك شدگي ملات و بتن سخت شده كاهش مي يابد و از اين نظر ترك خوردگي كم تر ميگردد و دوام افزايش مييابد.
2-5-8- انبار كردن
مواد حبابزا به دو صورت جامد (پودر يا پولك) يا مايع توليد و مصرف ميشوند. اين مواد حتي بصورت مايع در اثر يخبندان آسيب نميبينند، اما در دستورالعمل توليدكنندگان جلوگيري از يخ زدن آنها توصيه ميشود. معمولاً تا 6 ماه نگهداري در شرايط مساعد مشكلي براي اين مواد به وجود نميآيد، اما پس از 6 ماه انجام آزمايش بر روي آنها و انطباق آنها با مشخصات استاندارد ضروري به نظر ميرسد.
2-5-9- نحوه مصرف
بهتر است ماده حبابزا بصورت مايع يا محلول به بتن اضافه شوند. مقدار مصرف مواد پودري بسيار كم است و نمي تواند به خوبی و با سرعت در بتن مخلوط و توزيع شود. معمولاً مواد پودری پروتئینی به میزان 4 تا 5 درصد در آب حل میشوند.
مقدار مصرف مواد افزودني حبابزاي مايع يا محلول، عملاً از حدود 05/0 تا 15/0 درصد وزن سيمان تغيير ميكند كه در مقايسه با ساير افزودني ها ناچيز به نظر ميرسد. برای مثال میزان مصرف مواد پودری پروتئینی در بتن عملاً 002/0 تا 007/0 درصد وزن سیمان خواهد بود که به شدت ناچیز است و هزینه بسیار کمی را به مصرفکننده تحمیل میکند.
مقدار مصرف افزودني حبابزا با انجام آزمايش و دستيابي به مقدار حباب هواي مورد نظر و خواص مطلوب در بتن تعيين ميشود و تابع عوامل مختلفي است كه با تغيير نوع سنگدانه و سيمان يا مقدار آنها، تغيير رواني بتن و دانهبندي سنگدانه تغيير مينمايد.
حداكثر مقدار مصرف افزودنی حبابزا در بتن هاي سفت، پرسيمان، حاوي ماسه هاي ريز زياد و مواد ريزتر از الك 75 ميكرون، دارای سیمان ریز و در شرايط هواي گرم حاصل میگردد. مسلماً وقتي درصد حباب هواي بيشتري در بتن لازم است، مقدار ماده حبابزاي مصرفي بيشتري بكار ميرود.
2-6- توصیههای کلی در مورد نحوه آمادهسازی، مصرف و نگهداری مواد افزودنی
2-6-1- مقدمه
استفاده موفقیت آمیز افزودنیها بستگی به روشهای آماده سازی و پیمانهکردن دارد. عدم توجه در آماده سازی میتواند به شکل قابل توجهی روی ویژگیها، کارایی و یکنواختی بتن تأثیر داشته باشد.
به عنوان یک اصل کلی، مصرف یک ماده افزودنی نباید به مشخصات فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی بتن لطمه وارد آورد. همچنین مصرف ماده افزودنی نباید به میلگردهای متعارف یا آرماتور پیشتنیدگی صدمه بزند.
هر ماده افزودنی جامد با رعایت شرایط مخصوص به خود که توسط کارخانه سازنده و استانداردهای ذیربط تعیین میشوند، به کار برده شود تا نتیجه مطلوب از آن حاصل گردد.
2-6-2- آماده سازی افزودنیها
- اگر اطلاعات کافی موجود نباشد، باید آزمایشهای لازم بمنظور ارزیابی اثرات افزودنیها بر خواص بتن ساخته شده با استفاده از لوازم و تجهیزات کار، تحت شرایط محیطی، موجود باید بهعمل آورده شود آزمايشهاي مربوط به مواد افزودنی باید اثرات این مواد را در خواص بتن تا آنجائیکه به کار مربوط میشوند را مشخص نمایند.
- مخلوط مورد آزمایش باید عیناً از مواد مشابه (بخصوص سیمان) و سایر مواد سازنده بتن که در محل پروژه و حتیالامکان نزدیک به شرایط کار هستند تهیه شود.
- درجه حرارت بخصوص در زمینه مدت زمان گیرش زمان استحکام بتن تأثیرگذار است. مدت زمان گیرش و میزان هوای موجود در بتن تهیه شده در محل کار ممکن است به میزان قابل توجهی با بتن آزمایشگاهی تهیه شده از همان مواد و خواص مواد افزودنی مشابه، تفاوت داشته باشد.
- اثرات و عمل مواد افزودنی کاهنده آب یا مواد افزودنی فوقکاهنده آب ممکن است در مخلوط کننده کامیون و آنچه که از مخلوط کننده آزمایشگاه دیده میشود، متفاوت باشند. مقدار مصرف مواد افزودنی برای رسیدن به عملکرد مناسب برای مخلوطکن کامیون باید تنظیم شود.
- در بیشتر موارد مواد افزودني فوقکاهنده آب در مخلوطکن کامیون بهتر عمل کرده و میزان مصرف کاهش مییابد. تمام دست اندرکاران باید نسبت به این امکان در آغاز کار هوشیار باشند و بایستی آمادگی تنظیم مقدار مواد ( بخصوص مواد افزودنی وارد کننده هوا ) جهت دستیابی به خواص معین بتن در سایت پروژه را داشته باشند.
2-6-3- ميزان مصرف [1]
عملکرد انواع افزودنیها و مقدار مصرف آنها براساس يك يا چند منبع اطلاعات ذيل برآورد ميشود:
- نتيجه ساخت مخلوطهایی با استفاده از افزودنیها در شرایط محیطی واقعی
- ساخت نمونههاي آزمايشگاهي جهت ارزيابي مخلوط، اطلاعات و دستورالعملهاي توليد كننده.
- اطلاعات و دستورالعملهای تولیدکننده
اگرچه در نهایت باید نتایج آزمایشگاهی به شرایط محل مصرف تعمیم داده شود، زیرا نتايج متفاوتی از مصرف يك ماده افزودني بدليل ميزان مصرف مختلف سيمان، نوع سیمان، سنگدانه، ساير مواد و شرايط محیطی انتظار ميرود. بطور مثال مخلوطهایی که با سیمانهای نوع 2 و نوع 5 تهیه میشوند به مقدار کمتری مواد افزودنی روانکننده/ کاهنده آب در مقایسه با مخلوطهایی که با سیمان نوع 1 یا 3 ساخته میشوند، دارند.
– اکثر افزودنیها در یک محدوده مصرف معین بر بتن تأثیر میگذارند و در صورت استفاده بیشتر، سایر ویژگیهای بتن را نیز تحت تأثیر قرار میدهند. در بسیاری موارد، به علت تفاوت شرایط محیطی کارگاه با شرایط آزمایشگاهی مقدار مصرف از محدوده معین بیشتر میشود و سبب کاهش بیش از حد افت اسلامپ، ایجاد تغییراتی در زمان گیرش، جداشدگی یا آبانداختگی میشود.
– تفاوت در عملکرد نشان دهنده این نیست که یک نوع افزودنی با نام تجاری خاص محصول بهتری نسبت به دیگری است بلکه ممکن است محصولهای مشخصی برای برخی موقعیتها و ساختارها مناسبتر از بقیه باشند.
– بجز در موارد خاص مصرف، مانند بتنهای با مقاومت زیاد، حداکثر مصرف افزودنیهای بتن به مقدار 50 گرم به ازاء هر کیلوگرم سیمان مصرفی در بتن محدود شده است. در مواردی که مقدار مصرف افزودنی کمتر از 2 گرم به ازاء هر کیلوگرم سیمان مصرفی در بتن باشد، افزودنی حتماً باید بعنوان بخشی از آب طرح و همراه آن استفاده گردد.
– مخلوط آزمایش باید با استفاده از مصالح مورد مصرف در محل کارگاه برای تعیین مقدار مصرف لازم و بمنظور رسیدن به نتایج مطلوب ساخته و آزمایش گردد. تولیدکنندگان بتن باید توجه داشته باشند که یک نوع افزودنی تولید شده توسط سازندگان مختلف، ممکن است مقدار مصرف متفاوتی برای رسیدن به نتایج مطلوب داشته باشد.
2-6-4- نحوه مصرف
– انتخاب وسیله توزین یا پیمانه کردن باید متناسب با حالت فیزیکی ماده افزودنی مورد مصرف (پودر یا مایع) و میزان دقتی که در بر داشت و اختلاط آن با بتن مورد نیاز است، صورت گیرد.
– همانگونه که بارها اشاره گردید باید دقت کرد که دو یا چند افزودنی ممکن است در یک محلول سازگار نباشند. به عنوان مثال یک افزودنی حباب هواساز بر پایه vinsolresin-based و یک افزودنی کاهنده آب که شامل lignosulfonate است، هرگز نباید قبل از مخلوط شدن با یکدیگر تماس داشته باشند. علت این امر گرایش آنها برای لختهسازی و از دست رفتن اثر بخشی هر دو افزونی است. مخلوط کردن دو یا چند افزودنی پیش از افزودن به بتن نباید انجام شود مگر اینکه آزمایشها نشان دهند که هیچگونه اثر نامطلوب وجود نداشته یا اینکه دستورالعملهای سازنده این اجازه را بدهند. بهتر است که افزودنیها هنگام افزودن مواد دیگر به مخلوطکن وارد شوند یا در حال مخلوط کردن.
– برخی از افزودنیهای شیمیایی به صورت جامد (پودری) قابل حل در آب تهیه میشوند که لازم است در محل کار با آب مخلوط شوند. باید از انحلال کامل پودر در آب و مطابق دستورالعمل مصرف مطمئن شد. در بعضی موارد انحلال کامل نیاز به زمان زیادی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
– توزیع یکنواخت ماده افزودنی در حجم بتن از اهمیت خاصی برخوردار است. عدم توزیع یکنواخت ماده افزودنی در حجم بتن باعث تشدید عدم یکنواختی بتن گردید و رفتار آن را در مقابل نیروها، ضربه، حرارت، رطوبت و به طور کلی تمام عاملها خدشهدار میسازد و مشخصههای مطلوب آن را تقلیل میدهد.
– مواد افزودنی که بصورت پودر غیرمحلول میباشند باید در شروع اختلاط داخل مخلوطکن ریخته شوند تا حتیالامکان به نحوی یکنواخت در حجم مخلوط توزیع گردند.
– موادی که بصورت پودر میباشند ولی قابل حل در آب هستند باید قبل از مصرف در آب حل شده و سپس به آب اختلاط اضافه شوند.
– مواد افزودنی که بصورت مایع میباشند باید قبل از مصرف بشدت تکان داده شوند که اگر ذراتی تهنشین شده باشند حل گردند و سپس این مواد باید همراه با آب اختلاط وارد مخلوطکن شوند.
– اضافه کردن مقدار مشخصی از افزودنیهای مایع به بتن از طریق مخزن عموماً توسط یک سیستم متشکل از پمپها، درجهها، تایمرها، لولههای کالیبراسیون و شیرها انجام میپذیرد. این دستگاه سیستم توزیع افزونه (admixture dispensing system) یا توزیع کننده نامیده می شود. برای حداقل تغییرات در خواص بتن، این دستگاهها میبایست رواداریهای مورد نظر را از لحاظ مقدار مصرف حفظ کنند. ASTM C494 ایجاب میکند که افزودنیهای پودری توسط جرم و افزودنیهای مایع توسط جرم یا حجم اندازهگیری شوند. دقت مورد نظر در افزودنیهایی که با جرم اندازهگیری میشوند باید 3 درصد جرم مورد نظر باشد. افزودنیها باید از لولههای کالیبراسیون به بتن در نقطهای تزریق شوند که بیشترین پراکندگی را در میان بتن داشته باشند.
– توزیع افزودنیها در یک مخلوط بتنی نه تنها کنترل دقیق مقدار آن، بلکه کنترل سرعت تخلیه را نیز شامل میشود. در برخی کاربردها ، تغییر دادن زمان اضافه کردن افزودنی حین مخلوط کردن میتواند اثر بخشی افزودنی را اصلاح نماید (به عنوان مثال اثر کاهنده آب دیرگیرکننده بستگی به زمانی که ماده به مخلوط اضافه میشوند دارد. اگر ماده افزودنی چند ثانیه بعد از مخلوط شدن آب و سیمان اضافه شود بسیار مؤثرتر خواهد بود.
– نرخ تخلیه افزودنی باید قابل تنظیم باشد تا توزیع یکسان افزودنی در میان مخلوط بتن حین چرخش مخلوطکن امکانپذیر باشد.
– لوله کالیبراسیون توسط جاذبه یا فشار هوا تخلیه میشود و محل ذخیره افزودنی میتواند از محل مخلوطکن مورد نظر خود فاصله معینی داشته باشد. در چنین مواردی، تابلو کنترل توزیعکننده باید به یک زمانسنج مجهز باشد تا تخلیه تمام افزودنی را از لولهها و دریچهها تضمین کند. اگر سیستم توزیع افزودنی به صورت دستی عمل میکند، اپراتور میبایست یک شیر برای طولانی کردن سیکل تخلیه در اختیار داشته باشد تا مطمئن شود که تمام افزودنیها تخلیه شدهاند. هنگامی که بیش از یک افزودنی در بتن مورد نیاز است، توزیع کننده باید طوری طراحی شود که یک تأخیر مناسب جهت جلوگیری از مخلوط شدن دو افزودنی داشته باشد یا اینکه دو افزودنی بطور جداگانه پیمانه شوند.
– باید دقت شود که مخلوطکن تا توزیع کامل افزودنی در تمام بتن بکار خود ادامه دهد.
– نگهداری سیستم پیمانه کردن برای جلوگیری از خطاهای ناشی از شیرهای چسبنده، ورود مواد خارجی به مخزنهای ذخیره و مخلوطکن یا پمپهای فرسوده شده و … نیاز به نگهداری منظم دارند.
2-6-5- انبار کردن
– افزودنیها باید از گردوخاک و از هر گونه آلودگی مضر دیگر محافظت شوند.
– افزودنیهای مایع در طول مدت انبار کردن باید در برابر گرما محافظت شوند زیرا دمای زیاد ممکن است بر روی ترکیب آنها اثر بگذارد. همچنین این مواد باید در برابر یخزدگی محافظت شوند.
– جا به جا کردن و انبار کردن مواد افزودنی به ویژه مواد افزودنی سمی و قابل اشتعال باید طبق ضوابط تعیین شده از طرف کارخانه سازنده انجام گیرد.
– مواد افزودنی باید در وضعی انبار شوند که دسترسی به آنها و شناسایی هر محموله و هر نوع به آسانی میسر باشد.
– بعضی از مواد افزودنی شامل مواد جامد بصورت محلول سوسپانسیون هستند که ممکن است مواد جامد آنها تهنشین گردد که باید قبل از مصرف به خوبی هم زده شوند.
– افزودنیهایی که به شکل جامد پودری استفاده میشوند به سرعت رطوبت را جذب میکنند و بنابراین باید در محلی خشک و طوری انبار شوند که از خطر نم کشیدن در امان باشند.
– در صورتی که این مواد برای مدت طولانی نگهداری شوند و تغییر در رنگ و بوی آنها ایجاد شده است باید قبل از مصرف مجدداً آزمایش شوند.
– در صورت احتمال تهنشینی، تولیدکنندگان باید اطلاعات مورد نیاز در زمینه روش بهم زدن مجدد را ارائه کنند.
– مخزنهای ذخیره میبایست دارای دریچه تخلیه باشند، اما پیشگیریهای لازم باید طوری انجام گیرد که مواد خارجی نتوانند از دریچه تانک وارد شوند. برای جلوگیری از آلودگی، درب تمام تانکها هنگامی که استفاده نمیشوند میبایست پوشیده شود.
[1] – Dosage
بتن ريزی در هوای سرد و يخبندان
مقدمه
چنانچه هوا سرد و دمای بتن کم شود ، سرعت واکنش سيمان با آب کند می گردد و زمان گيرش طولانی می شود و در نتيجه مقاومت چندانی در ساعا ت و روزها ی اوليه حاصل نمی گردد. زمان قالب برداری طولانی خواهد شد و ممکن است در طول اين مدت به واسطه لرزش و ضربه آسيبی به بتن وارد گردد. چنانچه در هنگام گيرش و يا پس از آن ، رمانی که مقاومت بتن چندان زياد نيست يخبندان در بتن حاصل شود ، بتن به واسطه انبساط ناشی از يخ زدن آب در حفرات ، در اثر تنشهای کششی حاصله ، ترک می خورد و از بين می رود در اين دستور العمل سعی می شود تا از بروز اين خسارت ها جلوگيری بعمل آيد.
شرايط حصول هوای سرد (تعريف )
طبق تعريف جديد آيين نامه بتن ايران ، هوای سرد درحالی حاصل می گردد که در سه روز متوالی شرايط زير برقرار باشد:
الف : دمای متوسط هوا در شبانه رو زکنتر از 5+ باشد ( دمای متوسط روزانه ، ميانگين حداکثر و حداقل دمای هوا در شبانه روز است و مای هوا با دماسنج حداقل و حداکثر که در حعبه چوبی استاندارد قرار دارد اندازه گيری می شود )
ب : دمای هوا برای بيش از نصف شبانه روز از C 0 10 بيشتر نباشد.
در تعريف قبلی آبا هوای سرد و قتی حاصل می گشت که دمای هوا در هنگام بتن ريزی کمتر از C 0 2 بوده و يا زمين کارگاه در هنگام بتن ريزی يخ زده باشد. بهتر است حتی الامکان از تعريف قديمی نيز استفاده شود و لازم است بدون رعايت تدابير خاص در اين شرايط از بتن ريزی خودداری گردد تاخساراتی به بتن وارد نيايد.
تدابير خاص الزامی در هوای سرد
قالب و ميلگردها نبايد يخ زده باشد و از ريختن بتن بر روی زمين يخ زده بايد خودداری شود.
تدابير احتياطی هوای سرد
با رعايت تدابير الزامی برای اطمينان از عدم بروز مشکل بهتر است تدابير احتياطی زير مد نظر
قرار گيرد :
الف : حداقل دمای بتن در هنگام ريختن و عمل آوریC 0 10 + باشى ( بويژه براي قطعات تا حداقل بعد كمتر از 90 سانتي متر )
ب : عمل آوري تا رسيدن به 70 درصد مقاومت مشخصه بتن ادامه يابد.
ج : دمای ساخت ، بالاتر از دمای بتن ريزی باشد. اين مقدار طبق دستورالعمل بايد محاسبه شود.
د : اسلامپ بتن تا حد امکان ، کمتر اختيار شود ، هر چند آئين نامه بتن ايران آن را به
50 ميلی متر محدود کرده است اما با توجه به شرايط اجرايی هر پروژه ممکن است مقادير بالاتر نيز در صورت توجه به تدابير الزامی و احتياطی ، مشکلی را بوجود نياورد.
هـ : بهتر است نسبت آب به سيمان از 5/0 تجاوز نکند. بهرحال علی رغم ذکر اين محدوديت در آئين نامه بتن ايران ، نمی توان آن را اجباری تلقی کرد.
و : دمای بتن در هنگام ريختن نبايد بيش از C 0 10 بالاتر از حداقل توصيه شده باشد.
ز : دمای بتن در هنگام ساخت ( اختلاط ) نبايد بيش از C 0 10 بالاتر از حداقل دمای محاسباتی ساخت بتن باشد.
ح : حمل و ريختن بتن بايد حتی الامکان در اسرع وقت انجام شود و در طول حمل از افت شديد دما جلوگيری گردد.
ط : نبايد پس از خاتمه عمل آوری اجازه داد تا بتن سريعا” سرد شود و شوک حرارتی به آن وارد گردد.
ی : نبايد برای شروع عمل آوری ، دمای بتن سريع بالا رود و شوک حرارتی به آن وارد گردد
ک : استفاده از سيمانهايی که با سرعت واکنش بيشتر توصيه می شود و مصرف سيمانهای آميخته مطلوب نيست.
ل : مصرف مواد افزودنی زود گير کننده ( ضد يخ ) اختياری بوده و در شرايطی که بخواهيم طول مدت عمل آوری را کم نموده و احتمال خسارت را بشدت پائين آوريم ، می توانيم از اين مواد استفاده نماييم به شرطی که اين مواد استاندارد بوده و برای دوام بتن و ميلگرد ضرری نداشته باشد.
م : مصرف مواد افزودنی حباب زا معمولا” در اين بتن ها توصيه می شود. اين مواد معمولا” طول مدت محافظت از بتن را برای جلوگيری از وارد شدن خسارت در اثر يخبندان کاهش می دهند و برای شرايط بهره برداری در محيط سرد و يخبندان مناسب است.
ن : بهتر است از يخ زدن سنگدانه ها برای تأمين شرايط مورد نظر جلوگيری گردد و ساخت بتن در دمای مطلوب ، آسان تر خواهد بود.
س : استفاده از مواد روان کننده برای کاهش آب و نسبت آب به سيمان و به حداقل رساندن آب انداختن توصيه می شود ، هرچند می توان از افزايش عيار سيمان نيز استفاده نمود. مصرف اضافی سيمان می تواند طول مدت حفاظت را برای جلوگيری از وارد شدن خسارت ناشی از يخ بندان کاهش دهد ( مانند بند ک ، ل ، م ).
نکات اجرايی برای اعمال تدابير الزامی و احتياطی
با انداختن نايلون يا برزنت بر روی سنگدانه ها به ويژه در هنگام شب و بارندگی از خيس شدن
آن ها جلوگيری گردد. اگر می توان لحاف پشم شيشه تهيه نمود که رويه آن ضد نفوذ آب باشد بسيار مطلوب است زيرا می توان دمای کسب شده از تابش آفتاب يا بالا رفتن دما در طول روز را تا حدودی در طول شب حفظ نمود.
– در صورتی که بنا به هر دليلی بخش های فوقانی توده سنگدانه يخ زده باشد ، لازم است لايه رويی کنار زده شود. اين کار دو حسن در بر دارد. اولا” مصالح يخ زده وارد ديگ اختلاط نمی گردد ، ثانيا” جلوی دريچه تخليه مصالح به باکت انتقال سنگدانه به ديگ اختلاط را مسدود نمی کند.
وجود سنگدانه يخ زده باعث می شود دمای مخلوط بتن به شدت افت کند و تأمين دمای مناسب بتن را با مشکل مواجه نمايد. لذا توصيه می شود به هر ترتيب سعی شود از مصرف سنگدانه يخ زده پرهيز گردد.
- با گرم کردن آب و رسيدن به دمای مورد نظر معمولا” می توان دمای مطلوب بتن را
بدست آورد مشروط بر اينکه سنگدانه يخ زده مصرف نگردد. - بهتر است دمای آب از C 0 60 تجاوز نکند. در صورت نياز به دمای بالاتر برای دستيابی به دمای مطلوب در بتن ، می توان آب را تا C 0 90 گرم نمود ، در اين حالت بايد ابتدا آب را با سنگدانه مخلوط نمود و سپس سيمان را اضافه کرد. به هر حال نبايد سيمان را با آب داغ مواجه ساخت زيرا سيمان دچار گيرش آنی و کلوخه شدن می گردد و کيفيت مقاومتی و دوام بتن آسيب می بيند.
- برای پرهيز از کاهش دمای بتن ، بهتر است طول مدت اختلاط پس از ريختن آخرين جزء از بتن از 2 دقيقه تجاوز نکند. بديهی است حداقل زمان اختلاط ، حصول يکنواختی در بتن تأمين می کند.
- بهتر است تراک ميکسر بيش از 5/3 متر مکعب و کمتر از 5/2 متر مکعب بارگيری نکند. بايد در طول حمل تراک ميکسر از چرخاندن ديگ بتن خودداری نمود و صرفا” در حد اختلاط مجدد و دستيابی به يکنواختی ، ديگ تراک ميکسر چرخانده شود.
- سعی گردد از معطلی های مختلف در طول حمل با برنامه ريزی صحيح خودداری شود تا از اتلاف دمای مطلوب بتن جلوگيری شود.
- حمل با پمپ بواسطه اصطکاک موجود معمولا” موجب کاهش دمای بتن نمی گردد و در هوای سرد حمل با پمپ مطلوب تلقی می شود.
- در ريختن بتن بايد تسريع بعمل آيد. اگر ريختن بتن در لايه های مختلف صورت
می گيرد بهتر است حتی الامکان ضخامت لايه ها را زياد گرفت. توصيه می شود لايه های 40 تا 50 سانتی متری بکار گرفته شود. - بلافاصله پس از ريختن بايد سعی شود دمای محيط را در حداقل مورد نياز تأمين نمود. استفاده از عايق بندی ( بويژه برای قطعات حجيم و نيمه حجيم ) می تواند گرمای ناشی از ترکيب سيمان با آب را حفظ کند و دمای بتن را بالا برده يا دست کم در حد مطلوب نگاه دارد.
- استفاده از عايق پشم شيشه ، يونوليت ، کاه و پوشال ، ماسه يا خاک و غيره می تواند گرمای ناشی از واکنش های سيمان را تا حد زيادی حفظ کند.
- استفاده از پوشش برزنتی و بکارگيری يک يا چند بخاری ( ترجيحا” بخاری برقی )
می تواند به حفظ يا بالا بردن دما کمک نمايد. - در صورت استفاده از بخاری هايی که يک ماده سوختنی را می سوزاند بايد دود و گازهای ناشی از سوختن ، در تماس با بتن جوان قرار نگيرد.
- چنانچه از يک وسيله گرمايش استفاده می شود بايد دقت کرد که بتن خشک نگردد و در صورت حصول اطمينان از عدم يخ زدن بتن لازم است بتن را مرطوب نمود.
- بهترين وسيله برای ايجاد دمای مناسب ، استغاده از بخار آب می باشد. توصيه می شود دمای محيط نگهداری از C 0 55 و دمای بخار آب از C 0 65 تجاوز نکند.
- می توان از لامپ های مادون قرمز برای ايجاد گرما با کارآيی خوب استفاده نمود.
- بهترين مصالح برای قالب بندی چوب می باشد ، به هر حال جنس قالب بر اساس امکانات پروژه انتخاب می گردد.
- افت دما در طول حمل با رابطه زير محاسبه می گردد :
افت دما در طول زمان حمل و معطلی های موجود يعنی D ساعت می باشد.
دمای در هنگام ريختن و دمای هوا است.
k ضريبی است که به نوع وسيله حمل بستگی دارد. برای وسيله حمل سربسته چرخان 1/0 ، برای وسيله روباز غير چرخان 17/0 و برای وسيله چرخان ( مانند تراک ميکسر ) ضريب 24/0 بکار
می رود.
بنابراين حداقل دمای ساخت بتن برابر است با :
لذا توصيه می شود دمای ساخت بتن بيش از باشد.
- دمای بتن در هنگام اختلاط از رابطه زير می تواند محاسبه شود ( به شرط يخ زده نبودن سنگدانه ها ) :
به ترتيب دمای سيمان ، شن ، ماسه و آب مصرفی می باشد. ( سانتی گراد )
به ترتيب وزن سيمان ، شن خشک ، ماسه خشک ، آب مصرفی برای اختلاط ، آب موجود در شن ، آب موجود در ماسه و آب کل بتن خواهند بود ( کيلوگرم ). معمولا” با توجه به ( دمای ساخت بتن ) و اطلاعات موجود ، دمای آب مصرفی برای ساخت بتن بدست می آيد.
- وجود رطوبت در سنگدانه ها ، به دليل کاهش آب ساخت ، ضرورت افزايش دما را برای دستيابی به دمای مطلوب در بتن باعث می شود.
- در صورت وجود يخ در سنگدانه ها به جای دمای سنگدانه ها به جای دمای سنگدانه ها به صورت مضرب وزن آب موجود در سنگدانه ها ، عبارت يا بکار می رود. بديهی است در اين حالت لازم است دمای آب مصرفی به شدت بالا رود تا دمای مطلوب بتن حاصل شود و معولا” به آب بيش از C 0 60 نياز خواهد بود ، لذا بهتر است از مصرف شن و ماسه يخ زده خودداری نمود.
- برای کنترل بتن و اجزای آن می توان از يک دماسنج معمولی يا دماسنج مخصوص بتن استفاده نمود و لازم است پس از ساخت و پس از ريختن بتن دمای بتن را ثبت نمود.
- برای کنترل کفايت عمل آوری می توان نمونه هايی را در شرايط قطعه عمل آوری نمود و در زمان مورد نظر آن را مورد آزمايش مقاومت فشاری قرار داد. اين نمونه ها بعنوان
نمونه های آگاهی يا عمل آمده در کارگاه شناخته می شود.
- برای اينکه بتن در اولين نوبت يخبندان آسيب نبيند لازم است مقاومت نمونه آگاهی به Mpa 5 ( استوانه ای ) برسد. مسلما” برای قالب برداری اين مقاومت برای قالب زيرين قطعات خمشی بايد به 70 درصد مقاومت مشخصه برسد و برای پايه های اطمينان لازم است مقاومت نمونه آگاهی به مقاومت مشخصه نايل گردد.
- هر چه دمای عمل آوری زياد شود طول مدت عمل آوری کاهش می يابد.
- مصرف مواد زود گير کننده ( ضد يخ ) يا استفاده از سيمان اضافی يا مواد حباب زا
می تواند طول مدت عمل آوری را کاهش دهد و حتی آن را به نصف برساند. - بايد توجه کرد مصرف مواد زود گير کننده ( ضد يخ ) نمی تواند دليلی بر عدم رعايت ضوابط بتن ريزی در هوای سرد باشد. مصرف اين مواد معمولا” نقطه يخبندان را بطور قابل ملاحظه ای کاهش نمی دهد و بتن با وجود اين مواد براحتی يخ می زند.
- برای مصرف زودگيرکننده بايد در طرح اختلاط پيش بينی مصرف به عمل آيد و نبايد آنرا بدون ساخت مخلوط آزمايشی بکار برد.
جداول و روابط
برای اطلاع بيشتر دست اندرکاران ، در زير جداول توصيه شده ACI برای بتن ريزی در هوای سرد ارائه می گردد.
جدول 1- دمای توصيه شده برای بتن ريزی در هوای سرد بر حسب درجه سانتی گراد
حداقل بعد قطعه Cm |
تا 30 |
90-30 |
180-90 |
بيش از 180 |
||
حداقل دمای بتن در هنگام ريختن و عمل آوری |
|
13 |
10 |
7 |
5 |
|
تا1- |
16 |
13 |
10 |
7 |
||
حداقل دمای * ساخت بتن در دمای هوای |
1- تا 18- |
18 |
16 |
13 |
10 |
|
کمتر از 18- |
21 |
18 |
16 |
13 |
||
حداکثر افت تدريجی دما در 24 ساعت پس از حفاظت |
|
28 |
22 |
17 |
11 |
|
*حداقل دمای ساخت با فرض طول حمل و معطلی يک ساعته با وسيله حمل چرخان توصيه شده است.
جدول 2- حداقل زمان لازم حفاظت برای جلوگيری از خسارت ناشی از يخبندان زود هنگام بتن معمولی
با فرض عمل آوری در دمای جدول شماره *1
نوع مصالح و سيمان |
سيمان نوع 1 يا 2 |
سيمان نوع 3 ، زودگيرکننده يا ضد يخ 600 کيلوگرم سيمان اضافی در هر متر مکعب بتن |
بتن بطور جدی در معرض يخبندان نيست |
4 |
2 |
بتن در معرض يخبندان است |
6 |
4 |
جدول 3- مدت زمان توصيه شده برای دستيابی به بخشی از مقاومت 28 روزه عمل آمده در آزمايشگاه
دمای عمل آوری |
10 درجه سانتی گراد |
21 درجه سانتی گراد |
||||
نوع سيمان* |
1 |
2 |
3 |
1 |
2 |
3 |
50 % |
6 |
9 |
3 |
4 |
6 |
3 |
75 % |
11 |
14 |
5 |
8 |
10 |
4 |
85 % |
21 |
28 |
16 |
16 |
18 |
12 |
95 % |
29 |
35 |
26 |
23 |
24 |
20 |
*در صورتيکه دمای نگهداری و عمل آوری با اعداد جدول متفاوت باشد مدت عمل آوری تغيير خواهد کرد.
** در صورت استفاده از سيمان پرتلند پوزولانی يا سرباره ای آن را مانند نوع 2 در نظر بگيريد و در صورت مصرف نوع 5 مدت عمل آوری برای درصد مقاومت های کم تا 50 در صد و برای درصد مقاومت های بيشتر تا 10 درصد افزايش می يابد. سيمان پرتلند پوزولانی ويژه و پرتلند سرباره ای ويژه مانند سيمان نوع 5 می باشد.
برای محاسبه مدت عمل آوری با توجه به تغيير دمای مندرج در جدول 2 و 3 می توان از فرمول Saul استفاده نمود. اين رابطه بر اساس بر روابط بلوغ يا رد شدن بتن استوار است.
و بترتيب مدت زمان عمل آوری در دمای t1 و t2 می باشد بنابراين با مجهول بودن يکی از چهار پارامتر در رابطه فوق ، می توان آن را بدست آورد.
مشخصات فنی عمومی راه نشریه 101 و آیین نامه بتن ایران نشریه 120
4-6-3- بتن ريزي در هواي سرد
4-6-3-1- کلیات
هواي سرد به وضعيتي اطلاق مي گردد كه براي سه روز متوالي شرايط زير برقرار باشد:
الف: دماي متوسط هوا در شبانه روز كمتر از ٥ درجه سلسيوس (سانتيگراد) باشد (دماي متوسط روزانه ميانگين حداكثر و حداقل دماي هوا در فاصله زماني نيمه شب تا نيمه روز است.
ب: دماي هوا براي بيشتر از نصف روز از ١٠ درجه سلسيوس (سانتيگراد) زيادتر نباشد.
4-6-3-2- تدابير احتياطي
الف: براي بتن ريزي در هواي سرد بايد دقت لازم در انتخاب مصالح مصرفي، طرح اختلاط بتن، شرايط اختلاط، حمل، ريختن و عمل آوردن بتن صورت گيرد تا اطمينان حاصل شود كه بتن تازه ريخته شده دچار يخزدگي نگردد و بتن سخت شده نيز داراي كيفيت لازم باشد.
ب: دماي بتن در طول مدت بتن ريزي و عمل آوردن بايد ثبت گردد تا اطمينان حاصل شود كه محدوده توصيه شده در اين فصل حفظ شده باشد.
پ: دماي بتن بايد حداقل دو بار در شبانه روز در نقاط مختلف سازه ثبت گردد تا از وضعيت نگهداري بتن اطمينان كافي حاصل شود.
ت: گوشه ها و لبه هاي بتن در مقابل يخ زدن آسي ب پذيرند، بنابراين دماي اين نقاط بايد با دقت كنترل شود.
4-6-3-3- مصالح مصرفي
الف: مي توان از سيمان زودگير (پرتلند نوع ٣) به جاي سيمان معمولي براي اطمينان از سرعت بيشتر كسب مقاومت بتن استفاده نمود.
ب: استفاده از سيمان روباره اي و سيمانهاي آميخته در بتن ريزي در هواي سرد توصيه نمي گردد.
پ: مي توان از آب گرم براي رساندن بتن به دماي مطلوب استفاده نمود. در اين حالت بايد از تماس مستقيم آب گرم و سيمان جلوگيري شود و اين موضوع در نحوه ريختن مصالح به مخلوط كن با افزودن آب گرم به مصالح سرد و سپس اضافه كردن سيمان مراعات گردد.
ت: سنگدانه ها نبايد آغشته به يخ و برف باشند. معمولا ماسه از شن مرطوب تر و احتمال وجو د يخ در آن بيشتر است. بنابراين اغلب گرم كردن ماسه ضرورت پيدا نمي كند.
ث: حداكثر جذب آب سنگدانه هاي مصرفي در بتن، براي سنگدانه هاي درشت به 5/2 درصد و برای سنگدانه هاي ريز به ٣ درصد محدود مي شود.
ج: استفاده از مواد حباب زا و ساخت بتن با حباب هوا براي بتن ه ايي كه در معرض رطوبت و يخ زدن و آب شدنهاي متوالي قرار مي گيرند، الزامي است.
چ: مي توان از مواد زودگير كننده يا ضديخ بتن نيز در مواردي كه خطر يخزدگي وجود دارد، مشروط بر آن كه با ضوابط استاندارد مطابقت داشته باشد، استفاده نمود.
4-6-3-4- الزامات طرح اختلاط بتن
الف: نسبت آب به سيمان بايد با توجه به روند كسب مقاومت بتن در دماي محيط انتخاب گردد. اين نسبت نباید از 5/0 بيشتر باشد، و قبل از شروع بتن ريزي تدابير لازم براي روند كسب مقاومت بتن صورت گيرد.
ب: براي كاهش ميزان آب قابل يخ زدن در بتن و همچنين كاهش ميزان آب ان داختن بتن تازه بايد مقدار آب اختلاط حداقل ممكن باشد. بنابراين براي تأمين كارايي لازم مي توان از مواد افزودني خميري كننده و روان كننده استفاده نمود.
پ: در صورتي كه از مواد افزودني روان كننده استفاده نمي شود اسلامپ بتن نبايد بيشتر از ٥٠ ميليمتر انتخاب گردد.
ت: درصد حباب هواي مورد نياز در طرح اختلاط بايد مطابق جدول ٤-14 انتخاب شود.
4-6-3-5- حداقل دماي بتن
الف: حداقل دماي مجاز بتن هنگام اختلاط، ريختن و نگهداري و نيز حداكثر مجاز افت تدريجي دما در ٢٤ ساعت اوليه پس از خاتمه از حفاظت بتن مطابق جدول ٤-24 است.
ب: دماي بتن هنگام اختلاط نبايد بيش از ٨ درجه سلسيوس (سانتيگراد) زيادتر از مقادير جدول ٤-24 باشد زيرا موجب اتلاف انرژي بيشتر، افت شديد اسلامپ و در نهايت كاهش كيفيت بتن مي گردد.
پ: دماي بتن هنگام ريختن نبايد بيش از ١١ درجه سلسيوس (سانتيگراد) زيادتر از مقادير جدول باشد، در غير اين صورت موجب كاهش كيفيت بتن مي گردد.
4-6-3-6- نكات مربوط به حمل و ريختن بتن
الف: حمل و ريختن بتن بايد به نحوي باشد كه بتن تازه، دماي خود را از دست ندهد. بتن بايد تا حد امكان در وسايل سربسته و عايق بندي شده حمل گردد.
ب: قبل از بتن ريزي بايد ميلگ ردها، قالب، سطح بتن سخت شده قبلي و زمين از هر نوع يخزدگي زدوده شود.
4-24- دماي بتن بر حسب درجه سلسيوس (سانتيگراد) در مراحل مختلف كار باتوجه به دماي محيط و اندازه اعضا و قطعات
ردیف |
شرح |
دمای محیط |
ابعاد اعضا و قطعات (میلیمتر) |
|||
کمتر از 300 |
300 تا 900 |
900 تا 1800 |
بیش از 1800 |
|||
1 |
حداقل دمای بتن هنگام اختلاط |
بیش از 1- |
16 |
13 |
10 |
7 |
2 |
18- تا 1- |
18 |
16 |
13 |
10 |
|
3 |
کمتر از 18-* |
21 |
18 |
16 |
13 |
|
4 |
حداقل دمای بتن هنگام ریختن و نگهداری |
به هر میزان |
13 |
10 |
7 |
5 |
5 |
حداكثر مجاز افت تدريجي دماي بتن در ٢٤ ساعت اوليه پس از خاتمه حفاظت از بتن |
به هر میزان |
28 |
22 |
17 |
11 |
*چنانچه تدابيري ويژه براي اختلاط و بتن ريزي فراهم نگردد، ريختن بتن در دماي 20- درجه سلسيوس (سانتيگراد) و كمتر از آن ممنوع است.
4-6-3-7- عمل آوردن بتن تازه
الف: عمل آوردن بتن تازه بايد حداقل ٢٤ ساعت و تا رسيدن بتن به مقاومت ٥ مگاپاسكال ادامه يابد.
ب: براي عمل آوردن بتن تازه و محافظت آن از يخ زدن مي توان از روشهاي زير استفاده نمود:
١– با استفاده از پوششهاي عايق
٢– با استفاده از گرم كردن بتن و محيط اطراف
٣– ساير روشها به تأييد دستگاه نظارت
پ: بتن تازه بايد در مقابل وزش باد، به ويژه پس از برداشتن پوششها محافظت گردد. بايد توجه داشت كه از تبخير زياد آب و كربناتي شدن سطوح بتن در اثر احتراق مواد سوختي براي گرم كردن آن جلوگيري شود.
4-6-3-8- محافظت بتن سخت شده
لازم است كه از يخزدگي بتن اشباع شده اي كه مقاومت آن به ٢٤ مگاپاسكال نرسيده باشد، جلوگيري به عمل آيد. بايد از روشهاي استاندارد و با تهيه نمونه هاي كارگاهي براي تشخيص رسيدن بتن به مقاومت كافي استفاده نمود. مي توان با روشهاي غير مخرب استاندارد شده نيز مقاومت فشاري بتن را تخمين زد.
مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی نشریه 55
5-7-9-2- بتن ریزی در هوای سرد
الف: کلیات
در کارهای بتنی، هوای سرد به شرایطی اطلاق می شود که بیش از سه روز متوالی ، متوسط درجه حرارت روزانه از 5 درجه سلسیوس کمتر باشد. چنانچه بیش از نیمی از روز دمای محیط بالای 10 درجه سلسیوس باشد ، هوا سرد تلقی نمی شود. پیمانکار باید تدابیر لازم را برای حفاظت بتن در مراحل مختلف ساخت، حمل و ریختن اتخاذ نماید. پیمانکار موظف است برای جلوگیری از وقفه در عملیات بتن ریزی قبلاً برنامه اجرای کار را به تصویب دستگاه نظارت برساند. رعایت نکات زیر برای بتن ریزی در هوای سرد الزامی است.
ب: دما
توصیه می شود هنگام بتن ریزی ، دمای هیچ قسمت از بتن تازه از 10 درجه سلسیوس کمتر نباشد، ولی به هر حال این دما نباید از 5 درجه سلسیوس به عنوان حداقل مجاز، کمتر شود.
پ: در هوای سرد باید با گرم کردن مواد متشکله بتن، دمای مخلوط را به حد قابل قبول رسانید.
ت: برای تهیه بتن در درجه حرارت زیر صفر ، ابتدا باید ق طعات یخ و مصالح یخ زده را از مصالح سنگی جدا و مصالح سنگی را تا بالای 15 درجه و در صورت لزوم آب را تا 60 درجه سلسیوس گرم نمود.در صورتی که مصالح سنگی خشک باشد ، می توان ماسه را تا 40 درجه سانتیگراد گرم کرد، در این حالت نیز آب نباید از 60 درجه بیشتر گرم شود.
ث: هنگامی که گرم کردن مصالح سنگی مشکل بوده و یا عملی نباشد ، می توان با تأیید دستگاه نظارت ضمن استفاده از آب گرم دمای مخلوط بتن را بالا برد.
ج: تغییر سریع دمای سطح بتن پس از اتمام دوران حفاظت، باعث ایجاد ترک در سطوح خارجی خواهد شد. لذا پیمانکار باید در طول حداقل 24 ساعت اولیه پس از اتمام دوران نگهداری بتن، تدابیر لازم را اتخاذ نماید.
چ: دمای آب مصرفی باید یکنواخت و ثابت باشد تا تغییری در اسلامپ ساختهای مختلف بتن حادث نشود.
ح: دمای نهایی مخلوط بتن از رابطه زیر محاسبه می شود:
در رابطه فوق:
T دمای نهایی مخلوط بتن بر حسب درجه سلسیوس
Tw,Ta,Ts,Tc به ترتیب دمای سیمان، ماسه، شن و آب
Ww,Wa,Ws,Wc به ترتیب وزن سیمان، ماسه، شن خشک و آب بر حسب کیلوگرم
و Wwa و Wws وزن ماسه و شن مرطوب بر حسب کیلوگرم است. چنانچه دمای شن یا ماسه، زیر صفر باشد، رطوبت مصالح به صورت یخ ظاهر می شود. بنابراین گرمای نهان ذوب یخ برای آب کردن یخ به مصالح، باید به میزان فوق اضافه شود ، در این صورت پارامترهای TsWws و TaWwa به ترتیب به فاکتورهای Wws(0.5Ts-80) وWwa(0.5Ta-80) بدل می شوند.
خ: پیش بینیهای لازم، قبل و حین اجرای بتن ریزی، در هوای سرد به شرح زیر است:
شن، ماسه و آب مصرفی باید عاری از برف، یخ و مصالح یخ زده باشند.
در صورت نیاز و قبل از بتن ریزی ، مصالح سنگی و آب بر اساس دستورالعم لهای این بخش گرم شوند.
قبل از اجرای بتن ریزی تمامی سطوح در تماس با بتن نظیر سطح قالب، آرم اتورها و کابلهای پیش تنیدگی باید عاری از برف و یخزدگی بوده و حتی الامکان دارای دمای مخلوط بتن مورد نظر باشند.
استفاده از مواد افزودنی باید با توجه به نکات مندرج در این دستورالعمل صورت پذیرد. در هوای سرد توصیه می شود از بتن با حباب هوا استفاده شود.
از سیمانهای مخصوص زودگیر نظیر سیمان تیپ 3 استفاده شود.
از پوشینه و عایقهای مناسب به شرح مندرجات بند 5-8-4 استفاده شود.
از طریق بالا بردن دمای محیط بتن ریزی و ایجاد بادشکن، مراقبتهای لازم به عمل آید.
فاصله حمل بتن حتی الامکان کوتاه اختیار شود.
چنانچه امکان افت سریع دما هنگام ساختن و ریختن بتن به دمای پایین تر از حد مجاز وجود داشته باشد، دستگاه نظارت می تواند دستور توقف بتن ریزی را صادر نماید.