انتقال بتن، مرحله مهمي در روند اجراي كارهاي بتني محسوب مي‌گردد. انتقال بتن از مخلوط كن تا محل نهايي بتن‌ريزي، بايد به نحوي انجام شود كه از جدا شدن اجزاي بتن جلوگيري گردد. از طرف ديگر، سرعت انتقال بايد تا حدي باشد كه بتن‌ريزي به صورت متوالي انجام شود و از گرفتن بتن لايه قبلي اجتناب شود، حتي لايه زيرين نبايد به مرز گيرش اوليه نزديك شده باشد. عدم آلودگي به مواد مضر در طول حمل و عدم تبادل شديد حرارتي
انتقال بتن، مرحله مهمي در روند اجراي كارهاي بتني محسوب مي‌گردد. انتقال بتن از مخلوط كن تا محل نهايي بتن‌ريزي، بايد به نحوي انجام شود كه از جدا شدن اجزاي بتن جلوگيري گردد. از طرف ديگر، سرعت انتقال بايد تا حدي باشد كه بتن‌ريزي به صورت متوالي انجام شود و از گرفتن بتن لايه قبلي اجتناب شود، حتي لايه زيرين نبايد به مرز گيرش اوليه نزديك شده باشد. عدم آلودگي به مواد مضر در طول حمل و عدم تبادل شديد حرارتي در اين مدت از اصول مهم مرحله انتقال بتن است.
انتخاب روش يا وسيله انتقال بتن تابع شرايط كارگاه و زمين، حجم كار، ارتفاع بكارگيري و تخليه و فاصله انتقال مي‌باشد. در اين فصل چند وسيله ساده انتقال بتن شرح داده شده است.
استانبولي و زنبه
براي انتقال بتن، در حجم‌ها و مسافت‌هاي خيلي كم و يا مكان‌هايي كه امكان استفاده از فرغون وجود ندارد مي‌توان از استانبولي و يا زنبه استفاده كرد.
از استانبولي براي انتقال حدود 25 كيلوگرم (10 ليتر) بتن استفاده مي‌شود، مسافت بهينه 10 متر و حداكثر مسافت قابل حمل، 25 متر توصيه مي‌شود.
حداكثر ظرفيت توصيه شده براي حمل با زنبه 60 كيلوگرم (25 ليتر) بتن و طول حمل نيز 25 تا 30 متر مي‌باشد.
چرخ دستي يا فرغون
توصيه مي‌شود، در كارگاه‌هاي كوچك كه حجم ساخت بتن از 450 ليتر در هر نوبت تجاوز نمي‌كند، از فرغون استفاده شود. در هنگام استفاده از فرغون بايد موارد زير را رعايت كرد :
1. حجم جابجائي با فرغون حدود 50 الي 60 ليتر بتن است كه حدود 125 تا 150 كيلوگرم وزن دارد.
2. حداكثر مسافت مجاز براي انتقال بتن به وسيله فرغون 100 متر است. ولي توصيه مي‌شود مسافت حمل به 50 تا 60 متر محدود گردد.
3. معمولاً در هنگام حركت فرغون، اجزاي مخلوط بتن تمايل به جدا شدن دارند، بنابراين سطح عبور فرغون بايد كاملاً مسطح و هموار باشد (شكل 1). به كارگيري از تخته‌الوار و يا بويژه نيمرخ‌هاي ناوداني فولادي براي اين منظور توصيه مي‌شود، كه مي‌تواند به افزايش سرعت نيز منجر گردد.
شكل 1- استفاده از چرخ دستي براي انتقال بتن ( هموار كردن مسير و روش انتقال)
4. در پيمانه اول، بخشي از سيمان، آب و ماسه بر سطح فرغون مي‌چسبند ، بنابراين در پيمانه اول بايد حدود 5 درصد به سيمان، آب و ماسه اضافه گردد.
5. نبايد از مخلوط‌كن ، به طور مستقيم بخشي از مخلوط به فرغون منتقل شود ، زيرا اين عمل باعث جداشدگي در مخلوط بتن مي‌شود. بنابراين ابتدا بايد تمام مخلوط از مخلوط‌كن خارج گردد و در يك ظرف و يا بر روي سكوي تميز تخليه گردد. سپس از آن ظرف ، مقدار مورد نياز از مخلوط را با فرغون حمل كرد.
6. قبل از استفاده از فرغون بايد آن را كاملاً تميز نمود. همچنين در پايان كار روزانه تميز كردن فرغون ضروري است.
دامپر (فرغون موتوري)
در كارگاه‌هايي با وسعت نسبتاً وسيع و داراي سطح هموار مي‌توان از دامپر استفاده نمود (شکل 2). حداكثر طول حمل با اين وسيله 300 متر و طول حمل بهينه 100 متر است با استفاده از دامپر مي‌توان در حدود 250 تا 750 كيلوگرم (حدود 100 تا 300 ليتر) بتن را حمل كرد. بايد توجه نمود، مسير حمل بايد كاملاً هموار بوده و در هنگام انتقال بايد با حداقل سرعت حركت نمود، در غير اين صورت امكان جداشدگي وجود دارد.
دلو يا جام
براي انتقال بتن به وسيله دلوها يا جام‌ها نياز به بالا برنده و يا جرثقيل است. معمولاً دلوها داراي ظرفيت بين 100 تا 1000 ليتر هستند ، اما حجم جام‌ها بيشتر است كه براي پروژه‌هاي بزرگ استفاده مي‌شود. در هنگام استفاده از دلو يا جام تمهيدات زير بايد رعايت گردد:
شکل 2 – انتقال بتن با استفاده از فرغون موتوری
1- دريچه بازشو دلو و جام بايد به نحوي طراحي شده باشد كه به راحتي اجازه خروج مخلوط بتن را بدهد. همچنين بايد شيب ظرف در حد زياد باشد تا امكان باقي ماندن بتن در ظرف وجود نداشته باشد ( شكل 3). دريچه بازشو بايد داراي ضامن باشد تا در طول انتقال بر اثر برخورد با موانع، ناگهان باز نشود.
شكل 3- انتقال بتن با جام و روش تخیله آن ( توجه شود بتن در نزدیکترین نقطه نسبت به بتن ریزی قبلی تخلیه می‌شود.)
2- در پيمانه اول، بخشي از سيمان، آب و ماسه بر سطح دلو يا جام مي‌چسبد. بنابراين در پيمانه اول، بايد حدود 5 درصد به سيمان، آب و ماسه اضافه گردد.
3- بعد از اتمام كار، جام و دلو ، بايد كاملاً شسته و تميز شوند.
ناوه (سطح شيبدار يا شوت)
ناوه يا ناوداني وسيله‌اي ساده، ارزان و سريع براي انتقال بتن به نقاط پايين‌تر و در ارتفاع كمتر مي‌باشد (شکل 4). توجه به موارد زير در هنگام استفاده از ناوه ضروري است:
1- ناوه طولاني باعث جداشدگي اجزا و خشك‌شدن مخلوط بتن مي‌گردد ، بنابراين بايد از ناوه كوتاه استفاده كرد. به عنوان راهنمايي، در صورت استفاده از يك ناوه، چنانچه بتن دچار جداشدگي گرديد بايد در نوع وسيله و يا طول آن تجديد نظر نمود.
2- شكل مقطع ناوه ترجيحاً دايره‌اي و يا نيم دايره باشد و از به كار بردن مقاطع مستطيل با گوشه‌هاي تيز (به علت باقي ماندن بتن و افزايش اصطكاك – اثر جدار-) خودداري گردد.
3- قطر ناوه بايد حداقل 8 برابر حداكثر اندازه سنگدانه باشد.
4- شيب ناوه بايد حداكثر به، 2 به 3 و يا حداقل 3 به 2 محدود شود.
5- براي آنكه مخلوط درون ناوه مجدداً مخلوط گردد ، بهتر است كه در انتهاي ناوه از يك ناوداني و يا قيف هادي عبور كند. اين عمل همچنين باعث مي‌شود كه از جداشدگي اجزاي بتن جلوگيري شود، بويژه اگر سرعت بتن روي ناوه زياد باشد.
6- مخلوط بتن بايد داراي كارايي كافي و چسبنده باشد تا به راحتي درون ناوه حركت كند. به عنوان راهنمايي بايد از بتن‌هايي با اسلامپ 5 تا 10 سانتيمتر استفاده نمود، به هرحال ساير عوامل، مانند عيار سيمان، دانه‌بندي، شكل و بافت سنگدانه‌ها و نسبت آب به سيمان در اين مسئله موثرند.
شکل 4 – انتقال بتن با استفاده از سطح شیبدار
شوت سقوطي
شوت سقوطي داراي سطح مقطع دايره‌اي است و قطر آن در بالا حداقل 8 برابر حداكثر اندازه سنگدانه و در پايين حداقل 6 برابر حداكثر اندازه سنگدانه است (شکل 5). شوت سقوطي مي تواند از نوع صلب يا انعطاف‌پذير باشد. بهتر است از لوله‌هاي پارچه‌اي يا پلاستيكي باز شونده استفاده گردد.
شکل 5 – شوت قوطی، سمت راست انتقال بتن با استفاده از شوت سقوطی، سمت چپ
( ترکیب ناوه و شوت سقوطی)
كاميون مخلوط‌كن (تراك ميكسر)
تراك ميكسر وسيله‌اي براي حمل بتن آماده است. كارخانه‌هاي بتن آماده معمولاً به دو گروه تقسيم مي‌شوند. برخي كارخانه‌ها فقط عمليات پيمانه كردن را انجام مي‌دهند، و برخي ديگر از كارخانه‌ها غير از عمليات پيمانه كردن، عمل مخلوط كردن را نيز انجام مي‌دهند. به عبارت ديگر، در كارخانه، مصالح پيمانه شده و مقادير معين مصالح بتن به درون كاميون مخلوط‌كن ريخته مي‌شود، اما عمل اختلاط در حين حمل، قبل از تخليه بتن در ديگ كاميون مخلوط‌كن صورت مي‌گيرد و آب مخلوط در حين حمل و يا در محل كارگاه به مخلوط خشك اضافه مي‌گردد. بر همين اساس به اين روش، پيمانه خشك نيز گفته مي‌شود. اما در گروه دوم كارخانه‌ها، بتن آماده شده، به درون ديگ كاميون مخلوط‌كن ريخته مي‌شود. شكل 6 جزئيات كاميون مخلوط‌كن را نشان مي‌‌دهد.
ديگ كاميون مخلوط‌كن داراي دو سرعت دوران كند و تند مي‌باشد. دور كند يا سرعت بهم زدن2 تا 5 دور در دقيقه و دور تند يا سرعت اختلاط 7 تا 13 دور در دقيقه است. در هنگام استفاده از كاميون مخلوط‌كن، موارد زير بايد رعايت گردد :
شكل 6- كاميون مخلوط‌كن
1- از زماني كه آب به مخلوط خشك بتن افزوده مي‌شود تعداد دوران 70 تا 100 دور با سرعت تند براي اختلاط اوليه كافي است. اگر بتن آماده در داخل ديگ حمل شود و بخواهيم در هنگام تخليه همگني را مجدداً به دست آوريم، كافي است 30 تا 40 دور با سرعت كند بتن را بهم زنيم. حداكثر تعداد دوران ديگ به 300 دور (شامل دور كند و تند)، محدود مي‌گردد، به اين ترتيب، مدت حمل در شرايط عادي (به غير از بتن ريزي در هواي گرم و سرد) از زمان بارگيري تا تخليه ، به 1 تا 5/1 ساعت محدود مي‌شود. اما از 300 دور چرخش ديگ فقط حداكثر 100 دور بايد سرعت مخلوط كردن و بقيه بايد با سرعت بهم زدن باشد، زيرا زمان طولاني حمل و يا تعداد چرخش زياد ديگ باعث كاهش اسلامپ، سايش سنگدانه‌ها و بدنه ديگ و همچنين كاهش مقاومت و دوام بتن مي‌گردد.
2- درمواردي كه مدت انتقال بتن طولاني است و يا احتمال وجود ترافيك سنگين وجود دارد، بهتر است از روش مخلوط خشك استفاده شود و آب مخلوط در كارگاه به ساير مصالح اضافه گردد. هر چند در اين حالت، كنترل دقيق مقدار آب با اشكال رو به رو مي‌گردد و نياز به نظارت دقيق است تا آب مخلوط به مقدار تعيين شده افزوده شود.
3- استفاده از كاميون مخلوط كن براي بتن‌هاي زير توصيه نمي‌شود:
- بتن با اسلامپ كمتر از 40 ميليمتر
- بتن با حداكثر اندازه سنگدانه بيش از 50 ميليمتر
- بتن با نسبت آب به سيمان كمتر از 4/0 ( بدون استفاده از مواد افزودني روان كننده و يا فوق‌روان‌كننده)
- در روش پيمانه خشك نبايد از ميكروسيليس به صورت پودر استفاده گردد، زيرا توزيع ذرات ميكروسيليس در مخلوط به صورت يكنواخت انجام نمي‌شود.
4- اگر از كاميون مخلوط كن براي اختلاط اوليه ( پيمانه خشك) استفاده شود، حجم بتن ساخته شده در آن بايد به دو سوم ظرفيت اسمي ديگ محدود گردد. به عنوان مثال، با كاميون مخلوط كن با ظرفيت اسمي 6 متر مكعب مي‌توان 4 متر مكعب بتن به روش پيمانه خشك را، مخلوط كرد.