در مرحله حمل بتن، عدم جداشدگي، عدم آلودگي به مواد زيا‌ن آور ، عدم تغيير شديد دما و كارآيي بتن از مهمترين اصول است. بديهي است انتخاب نوع وسيله حمل با توجه به شرايط حاكم بر پروژه و محيط كارگاه، دسترسي به وسايل مورد نظر و اقتصادي بودن يا مقرون به صرفه بودن آن صورت مي‌گيرد و بايد حجم بتن مورد نظر را در مدت زمان پيش‌بيني شده منتقل نمايد و انواع وسايل حمل با رعايت نكات مطروحه ميتواند بكار گرفته شود، هر چند برخي وسايل حمل ممكن است از مزيت‌هايي نسبت به ساير وسايل برخوردار باشند. تسريع در حمل بتن همواره ميتواند مفيد باشد و پوشاندن سطح بتن در طول حمل براي كاهش تبخير توصيه ميشود. مسلماً سرعت حمل بتن و حجم آن بايد به نحوي باشد تا از بروز درز سرد در بين لايه‌هاي بتن ريخته شده جلوگيري نمايد.
4-2-2- دستورالعمل‌ها
- در مرحله انتقال بتن با هر وسيله‌اي كه صورت مي‌گيرد از جمله فرغون، جام، دمپر، تسمه نقاله، پمپاژ، كاميون حمل بتن و كاميون مخلوط‌كن بايد زمان انتقال از محل ساخت به محل بتن ريزي به حداقل ممكن برسد تا از افت زياد اسلامپ و افزايش دماي بتن جلوگيري گردد.
- انتقال بتن بايد مطابق با موارد ذكر شده در فصل هفتم آبا اجرا گردد.
- هنگامي كه از كاميون مخلوط‌كن براي حمل بتن استفاده ميشود، در صورت طولاني بودن مسير انتقال، پيشنهاد مي‌گردد تا امكاناتي فراهم شود تا آب مخلوط درمحل كارگاه (محل بتن ريزي) به مخلوط بتن افزوده شود.
- در صورت حمل بتن با كاميونهاي مخلوط‌كن در شرايط اقليمي معمولي، حداكثر مدت زمان انتقال بتن آماده تا محل بتنريزي بعد از اضافه نمودن آب به مخلوط، 5/1 ساعت (با حداكثر سرعت 6 دور در دقيقه براي مخلوط‌كن) مي‌باشد. در شرايط اقليمي گرم، زمان انتقال حداكثر 30 تا 45 دقيقه ( با حداكثر سرعت 3تا 4 دور در دقيقه براي مخلوط‌كن) توصيه ميشود. اين زمان حمل براي مسيرهاي صاف و هموار مي‌باشد. بهر حال فاصلة زماني حمل بايد به مراتب كمتر از زمان گيرش اوليه بتن باشد.
- وسايل انتقال بتن از مخلوط‌كن به محل نهايي بتنريزي بايد به گونه‌اي امكان رساندن بتن به محل بتنريزي را مهيا سازند كه مواد تشكيل‌دهنده جدا نشود و نيز از ايجاد وقفه‌هايي كه سبب از دست رفتن حالت خميري بتن بين بتن‌ريزي‌هاي متوالي مي شود، جلوگيري نمايد.
- هر مرحله از جابجا نمودن و انتقال بتن به كنترل دقيق نياز دارد تا يكنواختي موجود در يك نوبت ساخت بتن و همچنين يكنواختي بين نوبت‌هاي متوالي حفظ شود. جلوگيري از جدا شدن مصالح درشت‌دانه از ملات و آلودگي بتن الزامي است.
- در صورتي كه از پمپ بتن و لوله براي انتقال استفاده ميشود، بايد كاملاً توجه داشت كه جنس لوله‌ها و اتصالات طوري نباشد تا با مواد سيمان واكنش داده و باعث تغيير مشخصات و خواص بتن گردد (مثلاً اگر لوله ها از جنس آلومينيوم باشد، بر اثر واكنش شيميايي بين آهك آزاد سيمان و آلومينيومي كه از سطح داخلي لوله خورده شده، گاز هيدروژن توليد مي شود و باعث افت كيفيت بتن مي گردد).
- در صورتي كه بتن ريزي با پمپ انجام مي شود، بتنريزي را در دورترين نقطه از پمپ شروع كرده و سپس به طرف عقب حركت داده شود و بتدريج با جدا كردن قسمت هايي از لوله از طول آن كاسته گردد.
Qدر مورد مسائل مربوط به حمل و ريختن بتن با پمپ به نكات مربوط در آبا مراجعه شود (حداكثر اندازه سنگدانه تيز گوشه يك سوم قطر داخلي لوله و گرد گوشه 4/0 قطر داخلي لوله- اسلامپ توصيه شده براي مناطق مورد نظر 5/7 تا 15 سانتيمتر- بكارگيري اسلامپ بيشتر در صورت اطمينان از عدم جداشدگي و آب‌انداختن بويژه به كمك مواد اصلاح‌كننده لزجت يا مواد پودري ريز مانند دوده سيليسي- خنك كردن جداره خارجي لوله پمپ با پاشيدن آب خنك و يا استفاده از گوني خيس مشروط بر اينكه رطوبت محيط زياد نباشد و آب بتواند با آهنگ مناسبي تبخير شود).
- پرهيز از بكارگيري پمپ در هواي گرم بويژه در مسيرهاي طولاني‌تر از 100 متر بخاطر افزايش دماي بتن در اثر اصطكاك با جداره لوله و گيرش زودهنگام لايه مرزي بتن و لوله توصيه ميشود. جهت رفع مشكلات فوق و براي كاهش اصطكاك استفاده از سنگدانه‌هاي گردگوشه‌تر، بويژه در مورد ماسه، كارآيي بيشتر با چسبندگي مناسب و متوسط، مصرف عيار سيمان بيش از 300 كيلوگرم و كمتر از 425 كيلوگرم در هر مترمكعب بتن، كاهش مصرف سيمان در صورت بكارگيري دوده سيليسي تا حد 375 كيلوگرم در هر مترمكعب بتن، محدود كردن دوده سيليسي به ميزان 5/7 درصد وزن سيمان، بكارگيري بافت ريز در مخلوط سنگدانه و پرهيز از ريزي بسيار زياد در مخلوط با افزايش شديد ماسه، بكارگيري روان‌كننده يا فوق‌روان‌كننده مناسب براي ايجاد رواني مطلوب ضمن حفظ همگني.
4-3- ريختن بتن
4-3-1- ملاحظات كلي
در مرحله بتنريزي نيز عدم جداشدگي، عدم آلودگي به مواد زيان‌آور و تسريع در كار از اهميت زيادي بر خوردار است. عدم ايجاد درز سرد نيز در ريختن بتن يك اصل مهم تلقي ميشود.
همچنين هنگام ريختن بتن، هر عملي كه به جداشدگي بيانجامد قطعاً مردود است، هر چند در آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هاي معتبر در مورد آنها بحثي به ميان نيامده باشد. ويژگي‌هاي بتن ميتواند استعداد جداشدگي را باعث شود، اما در طول حمل و ريختن و تراكم، اين استعداد بالقوه با انجام برخي كارهاي نادرست بصورت بالفعل درمي‌آيد. بنابراين بايد توجه داشت توصيه‌هايي مانند ارتفاع شره كردن (سرازير شدن) بتن بصورت آزاد ممكن است در عمل كاملاً صحيح از آب درنيايد و نظارت مستمر را در حين ريختن مي‌طلبد. مسلماً برخورد بتن با قالب يا ميلگردها و يا افزايش ارتفاع سقوط آزاد بتن احتمال جداشدگي را افزايش مي‌دهد و ترجيحاً بايد در اين موارد با حساسيت بيشتري عمل نمود.
4-3-2- دستورالعمل‌ها
- مهمترين مسئله در هنگام ريختن بتن، امكان جدا شدن دانه‌ها مي‌باشد. ناظر بايد كاملاً مراقب باشد تا هنگام ريختن بتن، از عواملي كه سبب جدا شدن دانه‌ها ميشود، احتراز نمايند.
- بتنريزي بايد مطابق با موارد ذكر شده در فصل هفتم آبا اجرا گردد.
- بتن بايد حتي‌الامكان در محل نهايي خود ريخته شود تا از جدا شدن اجزاي تشكيل دهنده آن بر اثر جابجايي مجدد جلوگيري شود.
- سرعت بتنريزي بايد به گونه‌اي باشد كه بتن، همواره حالت خميري خود را حفظ كرده و بتواند به سهولت به داخل فضاي بين ميلگردها جريان يابد.
- بتني كه پس از گيرش اوليه دوباره مخلوط شده است نبايد به كار برود. بتني كه مجدداً آب بدان اضافه شده تا روان شود (در صورت عدم گيرش اوليه)، ميتواند با تأييد مهندس ناظر استفاده شود. در صورت افت اسلامپ، نبايد به بتن آب افزوده شود. در صورت نياز به افزايش اسلامپ ميتوان با تأييد مهندس ناظر، خمير سيمان (آب و سيمان) را افزايش داد.
- توصيه ميشود كه فاصله قرارگيري محلي كه بتن ريخته ميشود با محل سرازير شدن بتن، حتي‌المقدور كم بوده و از 200 سانتيمتر تجاوز نكند
- اگر بتنريزي بر روي سطح زمين انجام ميشود، سطح زمين بايد عاري از هر گونه مواد زائد باشد. همچنين در اين حالت رطوبت سطح زمين بايد بصورت اشباع با سطح خشك باشد.
- در بتن‌ريزيهايي كه در ارتفاع انجام مي گيرد مانند ستونها، بايد از شوت سقوطي يا لوله هادي استفاده شود.
- در بتن‌ريزيهايي نظير بتنريزي ستون كه امكان عبور دادن لوله پمپ به داخل قالب و تنظيم ارتفاع مناسب بتن ريزي ميسر نباشد بهتر است كه در قالب و در فواصل مناسب (تا 5/1 متري) دريچه‌هايي را تعبيه نموده و بتنريزي را از طريق اين دريچه‌ها انجام داد.
- ضخامت لايه‌هاي بتنريزي نبايد كمتر از 150 ميليمتر (به استثناي دالها) و بيشتر از 600 ميليمتر باشد.
- در صورتيكه بين بتنريزي جديد و قبلي، فاصله زماني طولاني وجود دارد، بايد حتماً محل درز اجرايي را پيش‌بيني نمود. در اين حالت هنگام بتنريزي جديد بايد سطح لايه قبلي كاملاًُ زبر و كاملاً اشباع باشد.
در اين هنگام بايد به نكات زير توجه نمود :
- توصيه ميشود در صورت پيش‌بيني محل درز اجرايي، هنگام ريختن آخرين لايه بتنريزي، براي زبركردن سطح بعد از 2 تا 4 ساعت بعد از عمل تراكم، توسط برس اقدام كرد. زبركردن سطح لايه قديمي بعد از مرحله سخت‌شدن، مشكل و هزينه‌بر است.
- سطح لايه بتنريزي قديم به هنگام بتنريزي بايد كاملاً اشباع با سطح خشك باشد.
- در صورتيكه روي سطح لايه بتن قديم، يك لايه ضعيف خمير سيمان به سبب آب‌انداختگي ايجاد شده باشد، بايد حتماً قبل از بتنريزي اين لايه جدا شود. همچنين در صورتيكه روي سطح قبلي سنگدانه‌هاي لق وجود دارد، حتماً بايد از بتن قديمي جدا شوند.
- هنگام بتنريزي دركفها، نبايد بتن را به صورت توده بزرگي خالي كرد و سپس با حركت افقي آن را جابجا كرده و قالب را پر كرد، زيرا اين كار سبب جدايي دانه‌ها ميشود.
- بتنريزي در كفها و دالها بايد به گونه‌اي انجام شود كه بتن ريخته شده تحت تراكم وسيله تخليه بتن (مانند فرغون) و يا عوامل كارگاهي قرار نگيرد، زيرا اين امر سبب آب‌انداختن بتن مي شود. لذا بايد راههاي دسترسي به محل تخليه، بدون اينكه به شبكه آرماتورها نيز فشار وارد شود، از قبل ايجاد نمود.
- توصيه ميشود بتنريزي سطوح شيبدار از پايين به طرف بالا انجام شود تا وزن بتن بالايي به تراكم بتن پايين كمك كند. در اين حالت بايد بتنريزي با سرعت كمتري انجام شود تا بتن قسمت پايين سفت شده باشد.
- هنگام بروز وقفه قابل ملاحظه بين عمليات بتنريزي و پرداخت، بتن بايد با پوششهاي موقتي مانند نايلون محافظت شود.
- توصيه كلي اين است كه هميشه گروه بتنريزي منتظر بتن باشد تا اينكه بتن منتظر گروه بتنريزي، لذا بايد برنامه‌ريزي ساخت و حمل و ريختن بتن بر اساس اين توصيه صورت گيرد.
- هنگام بتنريزي، نبايد دماي بتن بيشتر از 30 درجه سانتيگراد باشد. در غير اين صورت بايد با خنك كردن مصالح بويژه آب يا استفاده از يخ بعنوان جايگزين بخشي از آب مصرفي ، دماي بتن را كاهش داد.
- قبل از ريختن بتن جديد روي بتن سخت شده قبلي ، بايد لايه ضعيف سطح بتن قبلي زدوده شود و سطح لايه بتن زبر گردد و شرايط رطوبتي سطح بتن قديمي بصورت اشباع با سطح خشك باشد.
- تخليه بدون كنترل ممكن است باعث مشكلاتي شود، زيرا تخليه سريع باعث جابجايي ميلگرد ميشود و بتنريزي در مقاطع كوچك نيز با مشكل مواجه مي‌گردد.
- در دالها، تخليه سريع باعث ناهموار شدن سطح مي گردد و بهتر است براي پخش يكنواخت از تعداد كارگر بيشتر و با سرعت مناسب استفاده كرد.
- در مخلوطهاي بتني داراي دوده سيليسي يا روباره، در صورتي كه هنگام بتنريزي از پمپ بتن استفاده ميشود، بايد با استفاده از موادروان‌كننده و يا فوق‌روان‌كننده اسلامپ را افزايش داد. در غير اين صورت چسبندگي اين مخلوطها باعث مشكلاتي در حين پمپ كردن خواهد شد.
- نكته قابل توجه اين است كه ميزان اسلامپ در مرحله نهايي ريختن بتن بايد در مد نظر باشد و معمولاً بسته به فاصله بين محل بتن‌سازي و بتنريزي، اسلامپ تا حدود 20 درصد افت خواهد نمود و لذا ميزان اين افت را بايد درطراحي مخلوط در نظر گرفت. اخيراً افزودنيهاي جديدي ساخته شده كه مي‌توانند كارآيي ايجاد شده را براي مدت طولاني‌تر نيز حفظ كنند. در صورت تصميم بر استفاده از آنها بايد از كاركرد اين گونه افزودنيها مطمئن بود.
- در صورتي كه ارتفاع بتنريزي را به عللي مانند مشكلات اجرايي نتوان كاهش داد، ميتوان با تغيير در طرح اختلاط و استفاده از افزودنيهاي معدني، مانند روباره و دوده‌سيليسي، جداشدگي و آب انداختگي بر اثر ريختن بتن از ارتفاع زياد را كاهش داد. همچنين افزايش جزئي در مقدار ماسه و كاهش حداكثر اندازه سنگدانه در طرح اختلاط ميتواند باعث كنترل جداشدگي و آب‌انداختگي گردد.