پرداخت سطح بتن
معمولاً پرداخت سطح بتن، بلافاصله پس از اتمام بتن‌ريزي و تراكم بتن انجام مي‌شود. روش پرداخت اثر مهمي در مقاومت فشاري، نفوذپذيري و مقاومت سايشي لايه سطحي بتن دارد. مراحل پرداخت سطح به شرح زير است :
- شمشه يا تراز كردن
- تخته ماله كشي با تخته ماله دستي بلند و كوتاه
- ماله كشي
- پرداخت نهايي
هدف و نحوه صحيح مراحل مختلف پرداخت در اين بخش شرح داده شده است :
شمشه يا تراز كردن
شمشه كاري روندي براي حذف بتن اضافي و تراز كردن سطح بتن در ارتفاع يا تراز مورد نظر است. اين عمل بايد بلافاصله پس از بتن‌ريزي و تراكم انجام پذيرد. وسيله‌اي كه براي شمشه‌گيري استفاده مي‌شود، شمشه يا شابلون ساخته شده از چوب، آلومينيوم يا آلياژ منيزيم است. در هنگام شمشه كاري، شمشه بر روي سطح بتن بايد به صورت اره‌اي حركت داده شود و درهر حركت، مسافت كوتاهي به طرف جلو منتقل گردد. بنابراين بتن اضافي (بالاتر از سطح تراز) در جلو شمشه جمع شده و سپس قسمت‌هايي كه پايين‌تر از سطح تراز است توسط بتن جمع‌‌آوري شده، در جلو شمشه پرشده و سطح بتن تراز مي‌گردد(شكل 1).
در هنگام حركت شمشه به طرف جلو بايد مقدار مسافت طي شده بسياركوتاه باشد تا شمشه سبب آسيب‌ديدگي سطح بتن نگردد. در بعضي موارد، شمشه مجهز به ويبره است و عمل تراز كردن همزمان با تراكم بتن (فقط براي دالهاي كف) انجام مي‌شود (شكل 2).
تخته ماله كشي با تخته ماله دسته بلند و كوتاه
تخته ماله دسته بلند است، قطعه‌اي مستطيلي شكل به عرض تقريبي 200 ميليمتر عرض و به طول 1 تا 5/1 متر كه دسته‌اي به طول 1 تا 5 متر به آن متصل است. منظور از عمل تخته ماله‌كشي با تخته ماله دسته كوتاه، مانند تخته ماله دسته بلند است و فقط دسته آن كوتاهتر مي‌باشد. بنابراين معمولاً فقط يكي از آنها در عمليات پرداخت استفاده مي‌شود. اگر سطح بتن بزرگ بوده، ولي تمام سطح بتن در دسترس نباشد، تخته ماله دسته بلند مناسب‌تر است و درغير اين صورت تخته ماله دسته كوتاه در سطوح محدود و كوچك كاربرد بهتري دارد. بايد توجه داشت كه دسته بلند تخته ماله ازدقت كار مي‌كاهدو فقط در سطح‌هاي وسيع به ناچار به كار مي‌رود. معمولاً تخته ماله دسته كوتاه 70 تا 100 ميليمتر عرض و 150 تا 200 ميليمتر طول دارد و دسته‌اي كوتاه بر روي آن نصب شده است.
معمولاً جنس تخته ماله از چوب، آلياژ آلومينيوم و يا منيزيم است. براي بتن معمولي نوع چوبي بهتر است زيرا چوب، ملات (خمير سيمان و ماسه) را بر سطح حركت داده و در نتيجه سطح بتن به صورت باز باقي مانده و آب آوري شدت نمي‌يابد. درمواردي كه بتن از نوع سبك است و يا چسبنده باشد، بايد از تخته ماله از نوع آلياژ منيزيم استفاده گردد. تخته ماله منيزيمي فقط خمير سيمان وماسه بسيار ريز موجود در سطح را حركت مي‌دهد و انرژي كمتري صرف ماله‌كشي مي‌شود و همچنين سطح بتن گسيخته نمي‌گردد. هنگامي كه براي بتن با وزن مخصوص (چگالي) معمولي از تخته ماله منيزيمي استفاده مي‌شود بهتر است كه اولين ماله‌كشي با ماله چوبي باشد تا سطح نيمه بسته بتن باز گردد، زيرا تخته ماله منيزيمي سطح بتن را مسدود مي‌كند
عمل تخته ماله كشي بايد بلافاصله پس از شمشه كردن صورت گيرد و قبل از آنكه آب آوري در سطح بتن مشاهده گردد، بايد به اتمام برسد. به طور كلي عمل پرداخت كه در هنگام آب آوري انجام مي‌پذيرد سبب جدا شدن لايه سطحي بتن مي‌گردد و اين نكته بايد به عنوان يك اصل در عمليات پرداخت سطح بتن مورد توجه قرار گيرد. تخته ماله‌كشي به دلايل زير استفاده مي‌شود :
- حذف لبه‌هاي باقي مانده از عمل شمشه كاري
- پر كردن منافذ
ماله‌كشي
پس از تعبيه درزها، سطح بتن بايد ماله‌كشي شود، ماله‌كشي به علل زير انجام مي‌گيرد :
- فرو بردن سنگدانه‌هاي درشت به درون بتن
- حذف ناهمواري‌ها ومنافذ باقي ماتده و ايجاد يك سطح كاملاً هموار
- تراكم سطح بتن
ماله به صورت نوع دستي و مكانيكي موجود است. ماله دستي از جنس چوبي، آلومينيومي و منيزيمي است. ماله آلومينيومي و منيزيمي راحت‌تر در سطح بتن حركت مي‌كنند، در اين صورت از مقدار انرژي مورد نياز كاسته مي‌شود. براي ماله‌كشي بتن حباب دار (به علت استفاده از ماده افزودني حباب ساز) استفاده از ماله فلزي ضروري است زيرا ماله چوبي بر سطح بتن چسبيده و سبب خرابي سطح مي‌گردد.
عرض ماله دستي بايد به صورت كاملاً افقي (بدون ايجاد زاويه) بر روي سطح بتن قرار داده شود و آن را به صورت اره‌اي و قوسي حركت داده تا منافذ پر شده و سطح بتن كاملاً هموار گردد. ماله‌كشي سبب مي‌شود تا سطح بتن هموار شده (ولي صاف نمي‌شود) و مقاومت مناسبي در مقابل ليز خوردن به وجود آيد و معمولاً به عنوان پرداخت نهايي تلقي مي‌گردد. ماله كشي با دستگاه مكانيكي نيز امكان‌پذير است. دستگاه ماله‌كشي شامل يك محور عمودي است كه به آن چند پره به شكل ماله متصل است و حركت دوراني پره‌ها سبب هموار شدن سطح بتن مي‌گردد (شكل 4).
پرداخت نهايي
بعد از عمل ماله‌كشي مي‌توان با وسيله پرداخت نهايي، سطح بتن را كاملاُ صاف نمود. مرحله پرداخت نهايي بلافاصله بعد از ماله‌كشي و با وسيله دستي يا ماشين انجام مي‌پذيرد. وسيله دستي كه براي پرداخت نهايي استفاده مي‌شود(شکل 5)، يك صفحه فولادي پهن به ابعاد 100×400 ميليمتر است. استفاده از صفحه فولادي با ابعاد كوچكتر براي مرتبه دوم و يا سوم پرداخت نهايي اشكالي ندارد. در بعضي موارد (مانند دالها)، پرداخت نهايي با دستگاه مكانيكي انجام مي‌شود. اين دستگاه مشابه ماله دستي است، تنها تفاوت آن، ابعاد كوچكتر پره‌ها و امكان تغيير و فشار بر روي آنهاست. در مرحله اول پرداخت، پره‌ها به صورت مستقيم و در مراحل بعدي، به زاويه پره‌ها افزوده مي شود.
بايد توجه داشت با پرداخت نهايي از مقاومت لغزش سطح بتن كاسته مي‌شود، اما مقاومت سايش سطح افزايش مي‌يابد. بنابراين اگر مقاومت سايشي بتن در حد نسبتاً زياد ضروري است بايد حداقل يكبار نسبت به پرداخت نهايي اقدام گردد و باافزايش تعداد عمل پرداخت نهايي، مقاومت سايش افزايش مي‌يابد. اما اگر مقاومت لغزشي اهميت بيشتري دارد، بايد مرحله پرداخت نهايي حذف گردد.
توقف در عمليات پرداخت
هر گاه آب حاصل از آب آوري بر سطح بتن مشاهد گرديد، بايد عمليات پرداخت متوقف گردد تا آب از سطح بتن تبخير شود. معمولاً آب حاصل از آب انداختن پس از ماله‌كشي با تخته ماله دسته بلند و كوتاه مشاهده مي‌شود. اما به هر حال هنگامي كه آب انداختن در بتن رخ دهد بايد عمليات به صورت موقت متوقف شود. ادامه عمليات پرداخت كه معمولاً مرحله ماله‌كشي است بايد با يك آزمايش ساده انجام گردد. اين آزمايش بر اين اساس است كه فشار پا بر روي بتن بايد حداكثر 5 ميليمتر اثر بگذارد. اين حالت نشان مي‌دهد كه سطح بتن آماده ماله‌كشي مي‌باشد.
اگر شرايط رطوبت و دماي محيط به صورتي است كه امكان تبخير آب حاصل از آب انداختن در مدت كوتاه وجود ندارد، مي‌توان با يك تمهيد ساده نسبت به رفع آب سطح بتن اقدام نمود. با گذاشتن يك لايه گوني بر سطح بتن و ريختن گرد سيمان بر روي سطح پارچه چتايي، سريعاً آب سطح جذب و حذف مي‌گردد. اما بايد توجه داشت كه به هيچوجه نبايد گرد سيمان بر روي سطح بتن به صورت مستقيم ريخته شود، زيرا باعث تضعيف بيشتر لايه سطحي بتن مي‌گردد.
بنابراين بايد توجه داشت كه در صورت مشاهده آب انداختن، اگر عمليات پرداخت انجام شود، يك لايه سست از خمير سيمان بر سطح بتن تشكيل مي‌شود كه سبب كاهش شديد مقاومت سايشي بتن و دوام سطحي مي‌گردد.