درز ساخت (اجرايي) بتن
در بعضي از موارد امكان بتن‌ريزي يك عضو سازه‌اي در يك نوبت وجود ندارد. همچنين طبق توصيه آيين نامه‌ها گاه لازم است بين اجراي اعضاي قائم و افقي فاصله زماني رعايت گردد. در چنين مواردي از درز ساخت استفاده مي‌شود. به عبارت ديگر درز ساخت، سطح بتن سخت شده است كه در تماس با بتن تازه قرار مي‌گيرد.
آماده‌سازي درز ساخت
در محل درز ساخت بين بتن قديم و بتن تازه بايد پيوستگي ايجاد نمود. رعايت مواردي به شرح زير باعث افزايش مقاومت پيوستگي بين بتن قديم و بتن تازه مي‌شود :
1. تمام مواد زايد، گردوخاك و روغن بايد از سطح بتن قديم پاك گردد. براي پاك كردن سطح مي‌توان از برس، هواي فشرده و يا آب با فشار زياد استفاده كرد و در صورتي كه آلوده به مواد روغني باشد بايد با استفاده از حلال مناسب پاك گردد. احتمال دارد كه به دليل آب انداختگي بتن، يك لايه ضعيف از خمير سيمان در سطح بتن قديم مشاهده گردد كه جدا كردن اين لايه با ابزار ذكر شده ضروري است.
2. سطح بتن قديم بايد زبر و ناهموار گردد. روش موثر براي زبر كردن سطح بتن، استفاده از برس زدن است كه 2 تا 4 ساعت پس از اتمام تراكم بايد انجام شود. وقتي نوك سنگدانه‌هاي درشت بيرون از سطح بتن قرار مي‌گيرند نشان دهنده زبري مناسب است. اگرعمليات زبر كردن به روز بعد از بتن‌ريزي موكول شود، نياز به كار زياد خواهد داشت، بنابراين بهتر است زبر كردن در روز بتن‌ريزي و در ساعات اوليه گيرش انجام شود.
3. بعد از آماده سازي سطح بتن قديم و چند ساعت قبل ار بتن‌ريزي، بايد سطوح درزهاي اجرايي با آب كاملاً اشباع شوند، اما بايد صبر كرد تا آب اضافي روي سطح خشك شود و يا با استفاده از هواي فشرده، آب اضافي را از سطح زدود.
موقعيت درز ساخت
درز ساخت در تيرها بهتر است در محلي كه كمترين تنشها و بويژه نيروهاي برشي وجود دارد، ايجاد شود. بنابراين در تيرهاي يكسره، درز بايد در محل انتقال تيرها و ستون‌ها تعبيه گردد. در دال‌هاي سقف، درز ساخت بايد در خطوط مركزي تيرها ايجاد شود. بايد نوع و محل درزهاي اجرايي در نقشه‌ها ذكر گردد و يا در كارگاه به وسيله دستگاه نظارت تعيين شود. در هر صورت نبايد موقعيت درز به محل يا زماني دلخواه از قبيل پايان روز كار موكول شود.
شكل درزهاي اجرايي با توجه به موقعيت آنها بايد توسط مهندس محاسب و يا ناظر مشخص گردد. به طور كلي امتداد درز اجرايي بايد عمود بر امتداد تنش‌هاي عضو باشد. براي ايجاد درز در تيرها بايد از قالب موقت مخصوص استفاده نمود. در تيرهاي عميق يا شالوده‌ها مي‌توان از درز به شكل پلكاني يا داراي كليد برشي (كاو و زبانه) بهره گرفت.
ظاهر درز ساخت
درز ساخت افقي در ديوارهايي كه در معرض ديد هستند بايد ظاهر مناسب داشه باشد. به عبارت ديگر، درزهاي افقي در ديوارها بايد كاملاً مستقيم و افقي باشد. براي آنكه درز ساخت كاملاً افقي و مستقيم باشد مي‌توان با نصب يك نوار چوبي يا فلزي بر ديواره قالب يك شكاف در محل درز ايجاد كرد. اين شكاف هم در يك خط بودن درز كمك مي‌كند و هم ظاهري مناسب به وجود مي‌آورد. بتن تا حد وسط نوار جاگذاري مي‌شود (شكل 1).
شکل 1- ابعاد درز ساخت، روش بتن‌ريزي و شكل ظاهري درز ساخت
پس از آنكه بتن سخت شد، قالب و نوار چوبي را مي‌توان برداشت و براي ادامه بتن‌ريزي، قالب را در ارتفاع بالاتر نصب كرد و بتن‌ريزي را انجام داد. در صورت ايجاد چنين شكافهايي بايد توجه داشت كه ضخامت پوشش بتني بر روي ميلگرد در حد مورد نظر، رعايت گردد. شكل 2، نماي ديوار را پس از اجراي درز ساخت با استفاده از نوار فلزي نشان مي‌دهد. به جاي قالب موقت مي‌توان از توري با چشمه‌هاي ريز يا از رابيتس استفاده كرد كه بايد به وسيله يك شبكه ميلگرد در محل مورد نظر نگهداري شوند. در اين صورت بايد از ريختن بتن شل در پشت قالب موقت و لرزاندن طولاني بتن مجاور آن خودداري كرد. رابيتس در توده بتن باقي مي‌ماند يا در صورت لزوم به موقع كنده مي‌شود، ولي توري بايد در ساعات اوليه پس از گرفتن بتن كنده شود تا سطح حاصل بتواند پيوستگي خوبي با بتن بعدي داشته باشد. در صورتي كه از رابيتس باقي مانده در توده بتن به عنوان قالب موقت استفاده شود، بايد بلافاصله پس از گرفتن بتن، دوغابي را كه از سوراخهاي رابيتس گذشته و در پاي آن جمع شده است كند و آثار آن را كاملاً تميز نمود.
در هنگام ايجاد درز ساخت، رعايت موارد زير ضروري است :
1. شرايط رطوبت بتن قديم در مقاومت پيوستگي اثر مهمي دارد. شرايط رطوبت بتن قديم بايد در حالت اشباع با سطح خشك باشد. به عبارت ديگر، درون بتن بايد مرطوب، اما سطح آن خشك باشد. براي رساندن بتن قديم به اين حالت، بسته به شرايط دما و رطوبت محيط، بايد از چند ساعت تا دو روز قبل از بتن‌ريزي جديد، بر روي سطح بتن قديم آب‌پاشي گردد. اما در هنگام بتن‌ريزي جديد، بايد سطح بتن قديم عاري از آب اضافي باشد.
2. در صورتي كه نياز به پيوستگي بيشتر بين سطوح محل درز باشد مي‌توان از ميلگرد آجدار (داول) استفاده كرد. معمولاً اين روش براي دال‌هاي كف مناسب است به خصوص در مواردي كه دال بار زيادي را تحمل مي‌كند، مانند كف سالن‌هاي صنعتي و يا محوطه‌اي كه محل آمدوشد ترافيك است. در جدول 1، مشخصات ميلگرد آجدار را براي تعبيه در درز ساخت نشان مي‌دهد.
جدول 1: مشخصات و فواصل ميلگرد اتصال (داول) در درز ساخت
فاصله ميلگرد
(mm) طول ميلگرد
(mm) قطر ميلگرد آجدار
(mm) ضخامت دال(mm)
750 750 12 200-120
750 750 16 320-230
3. براي نصب ميلگردها، ابتدا بايد در قالب حفره‌هايي با فواصل مورد نظر ايجاد كرد و سپس ميلگردها در داخل حفره‌ها جاسازي شود به صورتي كه نصف طول ميلگردها درطرفين قالب قرار بگيرد. سپس بتن‌ريزي انجام مي‌گردد. به اين صورت در زمان قالب برداري، نصف طول ميلگردها خارج از بتن ساخته شده قرار مي گيرند.